Zullen we maar eens mee ophouden hetzelfde te blijven doen?

Als we één ding hebben geleerd van de huidige pandemie is dat we veel, heel veel problemen heel snel kunnen aanpakken in de wereld én dat we een systemische neiging hebben om terug te schieten in dat wat we kennen. Als de schrik er goed in zit komen we in actie om op te lossen en als we terugveren in de relax stand laten we het even makkelijk weer lopen. Een zichtbaar virus helpt om onze kennis te gebruiken om nieuwe dingen te creëren, een (nog) onzichtbare probleem (voor velen) zoals de klimaatverandering maakt dat we onze ogen weer richten op het herstel van de aloude economie.

Welke kant het opgaat en of we ‘wakker’ genoeg zijn — het zal erom spannen. Maar ik ben een beetje klaar met mensen die de problemen — ook met het virus — bagatelliseren. Pak de kansen, zou ik zeggen. Gebruik je kennis. Begrijp dat onze planeet uit balans is. Dat geldt voor het klimaat, maar ook voor ongelijkheid, diversiteit, rijk-arm, en zoveel meer. Het ‘normale’ leven was niet normaal, en terug naar dat leven is de verkeerde beweging.

Waarom verkeerd eigenlijk?

Omdat het ons op de lange duur verder wegbrengt van een samenleving die vanuit rentmeesterschap eerlijk, duurzaam en liefdevol is voor iedereen.

“Gut, heb je je rechtsdraaiende muesli al gegeten?” Wat een onzin. Bovenstaande alinea kan door iedereen worden uitgesproken als het haar of zijn eigen gezin betreft. Daar wil je dat het eerlijk, duurzaam en liefdevol is. Logisch, want dat is mens-eigen. Zodra we buiten komen, in een groter systeem zijn die logische gedachten niet ineens anders. Los van of je rechtsdraaiende muesli eet bij je volkoren yoghurt.

Jouw, mijn, ons uitgangspunt is dus eerlijk, duurzaam en liefdevol. Dé basis van ons bestaan in deze wereld. Kun je hier alle problemen mee te lijf? Volmondig ja. Wordt dat makkelijk. Nee.

Vandaag de dag is het systeem dat onze wereld omspant een systeem geworden dat niet-eerlijk is ingericht voor veel mensen. Niet duurzaam is als het gaat om behoud van de planeet. En niet liefdevol is naar het leven op die planeet. Dat komt omdat we met onze kennis doorgeschoten zijn in oplossingen die goed bedoeld waren in het begin maar uitgegroeid zijn tot monsterachtige proporties. Geld is daar de verkeerde brandstof gebleken. Op bijna alle domeinen heeft geld, belangen met geld ervoor gezorgd dat er systemen zijn ontstaan die niets meer lijken op de uitgangspunten eerlijk, duurzaam en liefdevol. Ik hoef ze hier niet op te noemen omdat jij dat zelf ook weet of kunt weten. Het is een web geworden van draden dat niet zomaar los geknipt kan worden.

Een voorbeeld dat ik onlangs weer tegenkwam. In Nederland importeert één bedrijf maar liefst 800.000 kalveren — weggehaald bij de moeder-koeien — en hier gevoed en geslacht worden om daarna geëxporteerd te worden vanwege het witte ‘bloedarmoedige’ vlees. We importeren dus grootschalig jonge dieren die we na de slacht weer exporteren. Los van of je dit vlees moet eten, is het systeem helemaal uit het lood geslagen. Om te importeren en te slachten en te exporteren op een heel klein stukje land in deze wereld heb je werkers nodig. Die laten we uit het buitenland komen om hier op soms armzalige manier te laten wonen en werken. Al met al niet eerlijk, niet duurzaam en niet liefdevol. Toen ik dat voorbeeld tegen het licht hield op LinkedIn kreeg ik — de bijna pavlovreactie — dat komt omdat we zoveel monden moeten voeden op deze planeet. En, we kunnen het beter hier op een zo dierwaardige manier doen dan ergens anders waar ze nog minder kijken naar dierenwelzijn.

Wat een drogreden om je eigen schaamte te verbergen. Alsof we met onze kennis en kunde geen andere manieren kunnen bedenken om iedereen genoeg voedsel te verschaffen? Het is de onwil. De makkelijke en luie gedachten dat het nu eenmaal zo gaat. Het perverse denken dat het systeem dit zo gecreëerd zou hebben.

In 2018 interviewde ik Remco Kok, CEO van Stegeman, nu onderdeel van Campofrio Food Group, een van de meest vooraanstaande vleesverwerkende bedrijven in Europa, en één van de vijf grootste vleesverwerkende bedrijven in de wereld. Hij begreep dat hij als ondernemer twee keuzes had. Of zo doorgaan en de ratrace naar beneden maken in kwaliteit en prijs of een heel nieuw vleesloos concept introduceren. Bij de laatste keuze was natuurlijk het sentiment in de markt een eye-opener, maar ook het welzijn van dier en planeet. Stegeman koos voor het laatste en werd daarmee de koploper in zijn branche. Werden ze uitgelachen. Niet bepaald. Begreep iedereen onmiddellijk waar dit over ging. Nee, ook het moederbedrijf moest overtuigd worden dat deze keuze de beste was.

De koers veranderen van een 160 jaar oud bedrijf is niet zo makkelijk. Alle alarmbellen gaan af als je tanker die altijd dezelfde route vaart wilt veranderen. Er komen zoveel procesveranderingen bij kijken. Maar ook gevoelens als angst, gaat het ons lukken, wat verliezen we? Het hoofd koel houden is dan één, maar het gevoel erbij betrekken dat het op de oude manier echt niet meer kan is er ook één.

Vorig jaar filmde ik Rob Boogaard, voormalig CEO van Interface. Deze tapijtfabrikant staat voor dezelfde uitdaging als alle ondernemingen op dit moment — kunnen we door op de oude voet. Interface vond en vindt van niet. Eén voorbeeld van systeemverandering is dat een medewerker met het idee kwam om oude visnetten in de Filipijnen op te kopen en te hergebruiken. Twee problemen tegelijk opgelost. Daarbij is de wil en de moed om de business case te maken belangrijk.

Daar en meer over schrijft ook Geanne van Arkel, die tot voor kort Head of Sustainable Development van Interface was heel veel in het boek ‘Anders Verder’. “Wij als mens zijn ook een ‘key-stone species’. Wij hebben de keus om juist als sleutelsoort het verschil te maken: positief of negatief. De gevolgen van onze keuzes sinds de industriële revolutie hebben geleid tot welvaart, maar deze welvaart is gerealiseerd ten koste van welzijn. Dit welzijn, onze gezondheid en die van de planeet, is de enige en logische focus in deze tijd.”

Koers verleggen, andere business cases maken, ondernemen vanuit de menselijke basis — het zal de enige manier blijken te zijn na de pandemie of welke crisis we nu ook in zitten. Onmogelijk is niet langer het woord dat de CFO zal geven. Echt leiderschap op alle geledingen binnen het bedrijf zal gekleurd zijn door hoe te overleven als wereld. Hoe te leven als samenleving. Wat zijn de waarden waar we echt voor willen gaan met dit bedrijf?

In een nog steeds actueel interview dat ik vier jaar geleden had met de ambitieuze ondernemer Henk Jan Beltman spreekt hij erover dat geld een middel is en dat hij andere doelen in de onderneming Tony’s Chocolonely heeft. Mooie man. Lukt het hem. Nee, natuurlijk niet altijd. Heeft hij de koers scherp? Ja, want in de basiswaarden blijken eerlijkheid, duurzaamheid en liefdevolheid de hoofdrollen te spelen. Heeft hij makkelijk praten met een sexy merk als Tony’s. Welnee, hij moet net als elke ondernemer aan de bak. Misschien wel meer, want iedereen legt graag de vinger op de plek waar het hem nog niet lukt.

Henk Jan Beltman wordt een sociale ondernemer genoemd. Wat een onzin. Henk Jan Beltman is een ondernemer. En sociaal. Net als Rob Boogaard, of Remco Kok. Net zoals iedere ondernemer dat zou moeten zijn. Of onderneming. En elke onderneming, elk bedrijf, elke organisatie heeft nu de kans met deze crisis te kiezen voor een route waar de eerlijkheid, duurzaamheid en liefde de dragende krachten zijn.

Misschien is dat ook wel de vraag die ik aan elke onderneming wil stellen. Wat zijn je basiswaarden? Werk je vanuit eerlijkheid, duurzaamheid en liefde? Zoals je dat thuis ook graag doet? En welke kansen grijp je dan nu om dat ten positieve te veranderen? Of schiet je weer snel in de oude reflex — ‘kan niet, het systeem, business case, aandeelhouders’?

Zullen we maar eens ophouden hetzelfde te blijven doen?

Ron van Es —partner Purpose Day (The Works)