Zoeken naar uitzicht is de berg op willen gaan
Ik sprak Nienke Meijer eerder, maar dat was telefonisch. We hadden het toen over dienend leiderschap en Robert Greenleaf. In onze ontmoeting ging het al snel weer over dienend leiderschap. Maar eerst hadden we het over haar grote passie, bergwandelen. Daar kwamen we op omdat het ging over leiderschap en vasthoudendheid.
‘Ik hou erg van bergwandelen. Het geeft rust, het geeft een fantastisch uitzicht als je daar boven bent, en bovenal het helpt mij om te reflecteren. Na te denken, of eigenlijk je hoofd leeg te maken.
Ik vertel Nienke dat ik niet zo’n bergwandelaar ben — ooit in de buurt van de Jungfrau geweest in Zwitserland, en dat ik mij in de verbeelding er veel van kan voorstellen. Bergwandelen lijkt romantisch, maar naar boven klimmen en soms klauteren is natuurlijk ook hard werken lijkt me. ‘Zeker,’ zegt Nienke, ‘het is wel een kwestie van doorlopen en er is vaak ook geen weg terug, je moet door. En onderweg moet je ook nog eens terug kunnen vallen op het plan dat je beneden had. Dus ondoordacht naar boven gaan, is geen handige zet.’
De toon is gezet in ons gesprek en de metafoor is gevonden. De kunde in iemands leven, of dat nu op de Hogeschool is of veel later in het leven, lijkt op het beklimmen van bergen. ‘Hoe was jouw pad,’, vraag ik haar. ‘Ik heb psychologie gestudeerd, maar vooral later in de creatieve kanten van het bedrijfsleven gewerkt, zoals bij uitgeverijen. Daar merkte ik dat ik leiding geven aan mensen leuk vond. Vooral om samen nieuwe wegen in te slaan, innovaties te ontdekken, veranderingen door te voeren.’ ‘Wist je dan dat je een leider was,’ vraag ik Nienke. ‘Nou, je weet pas dat je een leider bent, als je het uitprobeert. Soms moet je daar ook tegen grenzen aanlopen om dat allemaal te ontdekken, maar ik ben een praktisch mens en hou ervan om met twintig dingen tegelijk bezig te zijn.’
‘Dan heb je veel veerkracht nodig,’ opper ik. En daar komt dan weer de berg metafoor tevoorschijn. ‘Volhouden, maar ook in de spiegel kunnen kijken en jezelf afvragen: doe ik het goed?’ vertelt Nienke. ‘Doe ik het niet alleen voor mijzelf goed, maar klopt het ook voor anderen.’
En daar is ook het thema van het dienend leiderschap waar we het in een vorig gesprek over hadden. Dienend leiderschap. Een oude term voor een manier van leidinggeven waarin het niet gaat over de leider, maar over de groep. Het was Robert Greenleaf die er in een essay uit 1970 weer nieuwe woorden aan gaf: ‘The servant-leader is servant first… It begins with the natural feeling that one wants to serve, to serve first.’ Om in de metafoor van het bergwandelen te blijven, het is niet de ‘ik-leider’ die omhoog moet klimmen om van daaruit leiding te kunnen geven, het is de Leider die de groep naar die plek krijgt om zelf het uitzicht te zien.
Om dienend leider te zijn is er veel inzicht in het eigen kunnen nodig. Iedere groep heeft namelijk een leider nodig, en iedere leider heeft de kans te vallen in het ego-zwaard. Een dienend leider kent eigen zwakheden en sterkten en weet dat de rol van leider een algemeen belang dient. Robert Greenleaf zag dat scherp: ‘This is my thesis: caring for persons, the more able and the less able serving each other, is the rock upon which a good society is built.’
Ook een schrijver en denker als Simon Sinek, bekend om zijn idee van een ‘golden circle’ met in het midden de vraag over het waarom van een organisatie, gaat in zijn latere boek ‘Leaders eat last’ in op het idee van dienend leiderschap. ‘As leaders, it is our sole responsibility to protect our people and, in turn, our people will protect each other and advance the organization together.’
‘Dat,’ zegt Nienke, ‘is de rol van het onderwijs. Op onze Hogescholen leren we de studenten om hun eigen bijzondere kompas te vinden in hun leven en latere carrière. Wie ben ik, is belangrijker dan wat kan ik? We leren jongeren hier reflecteren door hen een veilige omgeving te bieden, om de fouten te maken die nodig zijn, om hen intrinsiek te motiveren.’
‘In het vinden van je eigen kompas, in het leren van je eigen rol,’ vertelt Nienke, ‘zul je ook je eigen geluk vinden.’ Een boek dat Nienke zelf elke dag nog inspireert, zelfs zo dat ze het herhaaldelijk weggeeft aan mensen, is ‘Het geluk’ van Manfred Kets de Vries. Het is een klein boekje, een handleiding volgens de schrijver zelf, en ik heb het ook in mijn boekenkast staan. Over wat geluk nu is, schrijft Manfred Kets de Vries veel zinvols en ik heb de neiging veel te citeren. Ik laat het slechts bij dit: ‘Geluk is het resultaat van innerlijk succes — wat neerkomt op het leven ten volle begrijpen. Spelen en actief naar anderen luisteren zijn essentieel voor innerlijk succes omdat ze ons helpen kostbare zaken te verwerven, zoals vriendschap, liefde, goedheid, zorg voor anderen, vriendelijkheid en wijsheid.’
Voor Nienke Meijer is een obstakel dat we in de samenleving nog te overwinnen hebben, het idee dat we slechts economisch naar ons onderwijs willen kijken. ‘Als we niet oppassen creëren we een samenleving waar hele groepen buiten de boot vallen. De veranderingen gaan zo snel dat veel mensen het niet kunnen bijbenen. Ik zie het als mijn taak om zoveel mogelijk mensen mee te nemen, daarom ben ik de voortrekker van Brainport Talent & Skills Akkoord, een document dat zeven afspraken bevat om Brainport Eindhoven tot hét economische ontwikkelgebied van Nederland te maken. Liefst 200 ondernemers hebben dat persoonlijk ondertekend en hebben beloofd hun eigen werknemers verder op te leiden. Samen het pad omhoog te bewandelen. Niet stil staan, niemand achterlaten. Daarbij is een leven lang leren van groot belang. Een mooi voorbeeld van dienend leiderschap dus van die 200 ondernemers.’
‘Leren is samen leven en samen leven is samen leren. Dat betekent niet alleen een vak onder de knie krijgen, maar ook je eigen mogelijkheden, je eigen talenten ontdekken. Groeien als mens. In de cultuur van de Fontys Hogescholen betekent dat er aandacht is voor de persoonsvorming van studenten en het welzijn van de mens. Leren en ontdekken gaan daarin samen.’
‘Hoe is dat eigenlijk voor jou,’vraag ik Nienke, ‘maak jij een plan met je eigen leven?’ ‘Natuurlijk,’ antwoordt ze, ‘ik heb ambitie, ik wil impact maken, maar zoals je het ook ontdekt als je een berg opgaat, het pad kan altijd anders lopen. Je hebt je voorbereid — de juiste schoenen, een jas voor als het weer omslaat daarboven, een kaart — maar eenmaal onderweg kan een pad toch ineens anders zijn. Ziet de omgeving er anders uit. Je moet dan leren op jezelf terug te vallen. Zelfkennis is dan een eerste vereiste voor je carrière. Daarom besteden we hier bij Fontys Hogescholen daar veel aandacht aan. Bijvoorbeeld in onze praktijk labs en werkplaatsen. We vinden het belangrijk dat je hier oefent in een veilige omgeving om daarna je eigen pad te kiezen.’
‘Mijn eigen pad is een bredere weg, maar ik wil wel een bepaalde richting uit, naar een plek waar ik kan bijdragen. Bijdragen in het geluk van anderen. Naar een plaats waar ik mensen kan raken. Met een ambitie om het onderwijs — zowel voor studenten als voor docenten — een plaats te maken waar geleerd en ontmoet kan worden. Waar we samen kunnen groeien. En dan moeten we het idee loslaten om dat allemaal te willen plannen en in te kaderen, want daar wordt het onderwijs niet beter van. De kunde is juist om de mogelijkheden te creëren voor iedereen. Je eigen talenten te zien daar op die berg. Het uitzicht te krijgen op je eigen leven.’
Ron van Es — School for Purpose Leadership
