Wetenschap als nieuwe religie
het verhelderende boek van Ronald Meester
Het begint weer dacht ik onlangs, de verhalen over corona, de vaccinatiegraad, de gereedschapskist met daarin mogelijk ook weer die vermaledijde toegangscode (want wie wil er nu een nieuwe lockdown?). Hebben we dan niet de uitkomsten gelezen, dacht ik, van het OVV? ‘Te weinig bekend over effecten coronamaatregelen’ heet dat rapport, terwijl er altijd zo stellig was gedaan over de wetenschappelijke waarden van al die maatregelen. Heeft de wetenschap dan gefaald? Is de wetenschap dan maar een mening? Is dat hele OMT een gezelschap geweest in een vreselijke bubbel?
Ronald Meester, hoogleraar waarschijnlijkheidsrekening, schreef het boek ‘Wetenschap als nieuwe religie’, met als ondertitel ‘Hoe corona de spirituele schaarste in de samenleving blootlegde’ (uitgeverij Ten Have). Op de achterflap dan maar gelijk de binnenkomer: ‘Wetenschap geeft ons geen antwoord op de vraag wat we echt belangrijk vinden in het leven. Ze zegt niets over wat voor samenleving we eigenlijk zouden moeten willen. Op zoek naar een groter verhaal beschrijft hij de lessen die we kunnen leren uit de corona crisis. ‘Onze technologie gaat ons uiteindelijk niet redden om een menswaardige samenleving te behouden. We zullen zelf moeten nadenken over hoe we met elkaar en met de wereld willen omgaan, en geen slaaf moeten worden van wat wetenschappelijk en technisch mogelijk is.’
Het boek van Ronald Meester blikt natuurlijk terug, met de belangrijkste vragen: is de rol van de wetenschap niet enorm uitvergroot geraakt in deze corona periode en waar is bijvoorbeeld de rol de kerken gebleven? Die laatste vraag heeft te maken met de persoonlijke situatie van Ronald Meester zelf die als lid van een kerkkoor en belijdend lid van een kerk, enigszins moedeloos, zag hoe alles gesloten moest worden in de corona tijd.
Stel je dan eens het blad van een tafel voor. Op dat blad is alles wat cultuur, geschiedenis, religie, filosofie, leven heeft voortgebracht. Nu komt er een tijd van grote stress waarin er het gevaar is dat al het leven wel eens weggevaagd zou kunnen worden. Een onbekend virus neemt het leven over. Hoe daarop te reageren? Stel nu dat er een groep mensen komt die ons vertelt dat alleen de rol van wetenschap ons in deze situatie kan helpen. Een voor een worden de geschiedenis en ervaring van filosofie, religie, cultuur van de tafel geveegd. Niet bruikbaar in noodsituaties. Ook het eigen nadenken, of vertrouwen op andere manieren om met een dergelijk virus wordt ten sterkste afgeraden. Zelfs met hoongelach ontvangen. Alleen de scherpe lijn van de wetenschap kan ons redden en blijft als enige over op dat tafelblad. Hoe schamel wordt die tafel dan? Hoe leeg en bijna zielloos? Wat verbindt ons dan nog?
In zijn boek schrijft Ronald Meester, zelf wetenschapper, natuurlijk niet dat de wetenschap er niet bij hoort op dat tafelblad, maar geeft hij wel aan dat we teveel hebben geluisterd naar alleen die wetenschap waardoor ons gemeenschappelijke verhaal als mens uit beeld verdwenen is. We zijn niet enkel besmetting cijfers. ‘Mensen maken afwegingen over welke waarden ze belangrijker vinden dan andere, en maken afwegingen in hoeverre ze denken dat bepaalde wetenschappelijke bevindingen reëel zijn en welke niet’, schrijft Ronald Meester. Daarmee is de wetenschap geen doel op zich en geen waarheid die boven andere waarheden staat. Het is een middel om de situatie te duiden en te zien wat de beste manier van leven is. Wetenschap helpt dus, maar is geen goddelijke interventie waar we ons gedwee de hoofden voor moeten buigen. We zijn redelijk denkende wezens die een heel tafelblad aan geschiedenis, filosofie, religie én wetenschap tot onze beschikking hebben.
In het boek schrijft Ronald Meester ook over die rol van religie, of de kerken, in de corona periode en zag dat die alles uit handen gaven om de wetenschap dan maar te volgen. Wat is daarmee verloren gegaan? Zeker als het ene na het andere onderzoeksrapport nu laat zien dat diezelfde wetenschap niet altijd de waarheid in pacht heeft gehad. In het hoofdstuk ‘Ethici, filosofen en rechterlijke macht’ gaat hij daar uitgebreid op in door lezers erop te wijzen dat vele wetenschappers een ongenuanceerde mening gaven met bovendien weinig uitwijkmogelijkheden voor eigen keuzes. Terwijl de definitie van wetenschapsfilosoof Gerard de Vries toch is: ‘Inzicht geven in gevoelens, het laten zien van de conflicten en tragedies en het getuigenis afleggen van de verscheurdheid die artsen, ouders, verpleegkundigen en vrienden doormaken.’
Zelf begrijp ik Ronald Meester die als mens verder kijkt dan alleen de rol van de wetenschap en zijn geloof nadrukkelijk wil blijven betrekken in zijn leven. De manier waarop hij dat beschrijft geeft hem de ‘kleur’ die ik zelf ook zo graag wil blijven zien in een samenleving waar we verder moeten. Verder met een volgend virus, want die komt natuurlijk. Verder met een manier van leven die niet alleen maar zal moeten gaan over leven en overleven, ten koste van al het andere. Ronald Meester eindigt zijn boek dan zo: ‘We kunnen altijd overvallen worden door ongekende en overweldigende gebeurtenissen, en dat er in zo’n situatie besluiten worden genomen die achteraf misschien onverstandig bleken, is logisch en onontkoombaar. Maar uiteindelijk is het de vraag welke maatschappij we willen. (…) Ik kies voor de optie waarin wetenschap en techniek op een menselijke manier ingezet worden, maar waarin niet alles wat kan ook moet. Een optie waarin de dichter van Psalm 104 kan zeggen: ‘Heer, wat hebt u veel gemaakt, en wat is alles prachtig. Maar ook: ‘Als u de mensen vergeet, worden ze doodsbang. Als u hun adem wegneemt, sterven ze. dan blijft er niets van ze over.’ Misschien was de god van Psalm 104 ons een beetje vergeten tijdens de crisis. Dat zeg ik niet omdat hij een pandemie over ons zou hebben afgeroepen, maar omdat wij geen antwoord hadden op de existentiële vragen die de pandemie opwierp. Dat is hoe ik de psalm lees. We waren onszelf vergeten. En we werden doodsbang.’
Ron van Es — mentor bij School for Purpose Leadership
Bestel het boek bij YouBeDo, waar je bij aankoop 2,04 van de vaste boekenprijs kunt doneren aan een goed doel. Heb je toch al weer een halve karmapunt te pakken!
