Werk is geen oplossing
Een inzichtelijk boek van Marguerite van den Berg
Ik liep de Action binnen in het centrum van Rotterdam en bleek een trap af te moeten om in de winkel te komen. Het bleek een en ondergrondse ‘garage’ van spullen onder een systeemplafond te zijn. Aan het einde van de rij bij de kassa een jonge vrouw. Ze kon alleen — tijdelijk, dat zag ik — haar ene arm gebruiken en groette de klanten opgewekt een fijn dag toe die naar de trap, naar de frisse buitenlucht liepen. Hoe zou deze jonge vrouw haar werk beleven? Hoe kwam ze na 8 uren weer thuis, om daar eten te koken, uit te rusten, te slapen, om de volgende dag weer 8 uur aanwezig te zijn in deze kelder?
In het boek ‘Werk is geen oplossing’ van Marguerite van den Berg (bij uitgever Amsterdam University Press) krijg ik daar geen positief antwoord op. ‘Iedereen is moe, niemand heeft tijd, en dat komt door uitbuiting. Het kapitalisme trekt via arbeid energie, kennis en kunde uit ons.’ Als deze jonge vrouw achter de kassa ooit nog iets anders zou willen gaan doen, hoe zou ze dat moeten doen? ‘De arbeider moet voortdurend investeren in de eigen skills en in het eigen lichaam om in nieuwe fasen van de markt weer mee te kunnen: zij moet plooibaar zijn. Maar soms wordt de arbeider gewoon ‘opgemaakt’.
In haar boek schetst Marguerite van den Berg een eerlijk én schrikwekkend perspectief hoe ons werk ons diep heeft uitgeput. Het economisch systeem dat arbeiders is gaan zien als resources die kan worden ingezet zonder redelijke randvoorwaarden en mensen heeft teruggeworpen met een onzekerheid om zelf voor hun bestaan te zorgen, is een systeem dat heel veel mensen heeft onderworpen aan angst en onzekerheid. ‘(…) werk maakt ons afhankelijk van de markt, verplicht ons tot wedstrijddeelname en tot een rennen dat velen uitput.’
Het moderne idee van werk is dus een doodlopende weg geworden waar we met z’n allen niet zomaar uit weg kunnen komen. Dan denk ik niet alleen aan de zogenaamde ‘gouden kooi’ van hen die in goedbetaalde banen zijn terechtgekomen, maar die een wissel trekken op ethiek en moraal, bijvoorbeeld in de financiële sector, maar ook aan mensen die van flexbaan naar flexbaan hobbelen. Dat laatste lijkt een mooi model om je eigen zelfstandigheid te bewaken — wanneer ga ik werken en voor wie? — maar werkt vooral verborgen armoede, veel stress en apathie naar een werkgever op (die trouwens vooral uit zicht is). ‘Een werkende arbeider creëert meerwaarde, maar wie maakt eigenlijk die arbeider en zijn arbeidsmarkt?’
Zo is werk en werken een manier geworden die ons financieel misschien staande houdt in een onzekere economische klimaat, maar geen zinvol leven geeft. ‘(…) velen van ons zijn gaan geloven dat we van onze liefde ons werk moeten gaan maken en ons werk moeten liefhebben, alsof dat de route naar onafhankelijkheid, bestaanszekerheid en succes is. Het idee dat we moeten houden van ons werk maakt ons buitengewoon kwetsbaar voor uitbuiting.’
In ‘Werk is geen oplossing’ lees je veel voorbeelden van hoe werk en ons werken is uitgelopen op de ratrace naar een behoefte aan zekerheid en het idee dat werk ons meerwaarde geeft aan wie we zijn (of willen zijn). Maar in het hoofdstuk ‘Hoe we kunnen beginnen het anders te gaan doen’ ook hoopvolle voorbeelden van hoe we dan wel met het idee werk kunnen omgaan. Los van weigeren en staken — soms de enige manier om veranderingen door te voeren — ook een oproep om met en vanuit commons te werken. Commons zijn kleinschalige projecten en/of gemeenschappen die met elkaar het werk verdelen op eerlijke manieren. Een mooi voorbeeld van zo’n common is Transition Town van Rob Hopkins.
In 2005 verhuisden Rob Hopkins en zijn gezin naar Totnes, Engeland, en richtten daar samen met Naresh Giangrande ‘Transition Town Totnes’ op, de eerste officiële Transition Town. Een complete verbeeldende manier om binnen een community in een kleine woonplaats als Totnes te komen tot nieuwe vormen van economie, zoals The Totnes & District Energy Descent Action Plan, Food in Community, Grown in Totnes, Nut Tree Planting, Seedy Sisters, Skillshares, Mentoring & Wellbeing Support, The REconomy Centre, Totnes Local Economic Blueprint, The Local Entrepreneur Forum en het gaat maar door. Hopkins: ‘Ik droom dat deze twintig jaar waarin de klimaatcrisis, de ineenstorting van de biodiversiteit in de wereld, het uiteenvallen van de democratie en de veelheid aan andere uitdagingen die met grote urgentie op ons afkomen, mogelijk zijn vertraagd en zelfs omgedraaid, de jaren zullen zijn waarin de grote wederopbouw plaatsvindt, de tijd van ons leven zal zijn. Ik droom dat, omdat de verbeelding de kern is, het zal de tijd zijn van geweldige muziek, geweldige gesprekken, geweldige kunst.’
Het boek ‘Werk is geen oplossing’ laat eigenlijk zien dat de vele burn-outs die we om ons zien niet zo verwonderlijk zijn en dat we juist nu een andere weg moeten inslaan om ons leven (én werk) anders te gaan inrichten.
Ron van Es — mentor bij School for Purpose Leadership
Bestel het boek bij YouBeDo, waar je bij aankoop 0,50 van de vaste boekenprijs kunt doneren aan een goed doel. Heb je toch al weer een halve karmapunt te pakken!
