Tussen Yang en Yin

Leren meebewegen op de golven van het bestaan

Ik zag een zeer oud filmpje van de spreker, schrijver, filosoof Alan Watts. Er gaan op YouTube veel filmpjes van hem rond, al dan niet leuk gemonteerd met stockbeelden en zijn stem. Maar in dit filmpje zien we nog een relatief jonge Alan Watts.

Premisse van dit oude filmpje van Alan Watts: leer te leven in de verhouding tussen constructie en destructie. Tussen opgang en neergang. Tussen licht en donker. Tussen orde en chaos. Tussen yang en yin. Dat betekent dat er altijd strijd is tussen een these en een antithese. Tussen het één en het ander. Strijd tussen protagonist en antagonist — precies zoals de oude verhalen en toneelstukken ons al eeuwen vertellen. Of zoals de natuur ons laat zien met opkomst en ondergang, tussen de cyclussen van lente en herfst, zomer en winter.

Tussenruimte

Nu haal ik zelf vaker het idee van ‘tussenruimte’ aan. De term ‘tussenruimte’ is bedacht door de antropoloog Arnold van Gennip (1873–1957). Hij zag in overgangsrituelen een universeel patroon bij alle volkeren en benoemde drie categorieën: afscheiding of loslaten, daarna een ‘tussenruimte’ of liminale status van ertussenin zitten, en tenslotte het aankomen in een nieuwe omgeving of gedaante.

In mijn idee laten we het oude los. Komen eerste in een periode van chaos om dan aan te komen in een nieuwe situatie waarin we welzijn voor iedereen creëren. Er is nu groeiende ongelijkheid, verlies aan biodiversiteit, een kloof tussen arm en rijk, een vastgelopen arbeidsmarkt, een wantrouwen in het bestuur, een zorgstelsel dat overgelaten is aan marktpartijen, enzovoorts.

Het is het idee van evolutionaire vooruitgang. Het streven naar beter. Maar dat zou betekenen, ook volgens Alan Watts, dat er geen these-antithese meer zou zijn. Geen strijd tussen het oude en het zo verlangde nieuwe. Maar wacht even, is er dan alleen maar dezelfde eeuwige strijd? Komen we als mensheid dan nooit verder? Is het waar dat als men zegt dat we niet leren van onze geschiedenis we inderdaad steeds maar in dezelfde valkuilen vallen?

Psychosynthese

Zelf ben ik opgeleid als psychosyntheticus, in de gedachten van Roberto Assagioli, tijdgenoot van Carl Jung. Roberto Assagioli voegde een dimensie toe aan onze lijn van verleden en heden en noemde die — logisch — toekomst. Niet een toekomst in chronologische zin, maar een toekomst in onze ontwikkeling als persoon. We ontwikkelen ons dus in zingevende behoeften. We willen in diepste zin liefhebben — ook onze naasten. We willen in onze kern het goede (daar ben ik van overtuigd). We willen een gemeenschap om in vrede en voorspoed te leven. We groeien dus net als in de natuur naar het licht toe en leren van ons verleden en heden.

Daarom stelde Roberto Assagioli dat er tussen these en antithese een synthese ontstaat, elke keer weer. Dat is niet nieuw, want ook Karl Marx schreef er al over in zijn boeken. De synthese is ook een natuurlijk proces, het ontstaan van nieuwe soorten. Deze soorten bouwen voort op oude soorten en passen zich beter aan aan de omstandigheden. Daar heb je dus weer dat idee van evolutionaire voortgang.

De toekomst die Roberto Assagioli schetste komt niet enkel van onze logische reis van verleden naar heden naar toekomst — voortgedreven door ons verlangen — maar wordt ook geïnspireerd door een kosmisch bewustzijn. Een sterk verlangen. Het is het groeien naar een licht dat daar schijnt, de buitenwereld buiten de grot van Plato, een werkelijkheid voorbij dat wat we zelf zien en ervaren. Of juist daardoor kunnen gaan zien en ervaren.

Podcast

Aan de hand van de twee vragen ‘wat moeten we loslaten’ en ‘wat kunnen we ons verbeelden’ startte ik een podcastserie — De Tussenruimte — met twaalf mensen. Mensen uit de wetenschap, het onderwijs, de journalistiek, de kunst, de economie, de zorg, de ecologie en het ondernemerschap.

In al mijn gesprekken, met o.a. Kees Klomp, lector betekeniseconomie, Dr. Anneloes Smitsman, wetenschapper, Ron Bormans, voorzitter college van bestuur Hogeschool Rotterdam, Mariëtte Lusse, lector kinderarmoede in Nederland, Jaap Fris, tegenwoordig regeneratieve boer, Desiree Bierlaagh, practor Welzijn & Zorg en Wouter van Noort, journalist bij NRC, viel het mij op dat we veel, heel veel moeten loslaten van het bestaande systeem, maar dat we nieuwe oplossingen kunnen bedenken. Nieuwe ideeën kunnen omarmen. Nieuwe systemen kunnen arrangeren.

Opnieuw, we komen ergens vandaan, we voelen de noodzaak — al dan niet gedreven door grote krachten en chaos — om te veranderen en ervaren een diep verlangen om ergens anders samen uit te komen. Een synthese. Een wereldvrede. Een gebied van harmonie. Het Paradijs wellicht. Maar als we teruggaan naar Alan Watts is er altijd een strijd tussen twee uitersten. Dat is onze natuurlijke staat. Want elke synthese roept ook weer een nieuwe these en antithese op. Een nieuwe spanning tussen uitersten. Het is het patroon van de natuur. Er komt dus geen einde aan. We zullen dus steeds moeten meebewegen met dit patroon.

Grondplan

Op dit moment maak een ik een serie waarin ik gesprekken voer met mensen die mij inspireren voor Optimist Magazine. Daarvoor sprak ik ook met Danielle Braun. Elk gesprek begint met de vraag: is er een grondplan voor ons leven? Verderop in dat gesprek vertelde zij: is chaos niet onze gewone staat van zijn? We leven nu de afgelopen tientallen jaren in Nederland in relatieve rust, misschien was dat wel ongewoon, en gaan we nu, in deze chaos, weer bewegen. Bewegen en meebewegen. Niet om op zoek te gaan naar de rust, maar naar de creatieve synthese. Dat doet ook denken aan de beroemde piramide van Maslow, waar ook op af te dingen valt.

Hij publiceerde in 1943 die ‘ordening van behoeften’ op basis van motivatie.

• Allereerst de behoeften aan eten, drinken etc.
• Daarna de behoefte aan veiligheid en zekerheid.
• Dan de behoefte aan sociaal contact, vriendschap, relaties.
• Daarna waardering, erkenning, zelfrespect.
• Dan de zogenaamde zelfverwerkelijking, zeg maar een persoonlijke groei door te maken, je talenten goed te gebruiken.
• En als laatste, de top van de piramide, de zelftranscendentie, de reflectie op het mens-zijn.

Het is een knappe prestatie geweest om onze behoeften naar betekenis in het leven zo vast te leggen in een pragmatisch model. Toch plaatste ik daar voetnoten bij in mijn boek ‘De volgende stap — een nieuwe weg in je leiderschap’:

1. Maslow dacht dat je van beneden naar boven ‘groeide’ als mens, in een zekere ontwikkeling. Ik denk dat je op verschillende momenten in je leven omhoog en omlaag, of beter, heen en weer gaat. Wie kent niet de momenten dat je weer in een oude reflex schiet of door een gebeurtenis totaal van slag bent? Leven is dus niet leven naar een ultiem doel alsof we heiligen worden. Leven is steeds weer leren. Met vallen en opstaan.
2. Het hoogste doel bij Maslow is ‘zelftranscendentie’. Ik ben van mening dat dit niet gebeurt zonder de ‘ander’ daarbij te betrekken. Juist in die relatie met anderen leer je, val je op je bek, sta je weer op, zit je in zak en as, voel je je pijn, voel je ook je verlangen. Zoeken en vormgeven aan de betekenis van je leven is dus niet een lineaire lijn in tijd en groei als mens, en al zeker niet een groei die je als mens alleen kunt doormaken.’

Scott Barry Kaufman plaatst in zijn boek ‘Transcend, the new science of self-actualization’ de piramide van Maslow in het beeld van een zeilbootje. Het bootje (zonder zeil nog) bevat de behoeften zelfvertrouwen, verbinding, veiligheid. Dit bootje kan zo varen op de zee van zekerheid. Maar om te groeien als mens, om te varen naar nieuwe gebieden, hebben we meer nodig dan de basisbehoeften.

Daarom moet er bij het bootje een zeil bij om te kunnen varen met daarin de behoeften betekenis, liefde en verkenning. Zo vaart het bootje op de zee van zekerheid met een zeil dat onze groei als mens kan waarmaken. Daarvoor onderscheidt Scott Barry Kaufman 7 principes om dat zeil omhoog te hijsen op je bootje.

• Accepteer je hele zelf, niet alleen je beste zelf.
• Leer te vertrouwen op je verlangen tot zelfactualisatie.
• Word je bewust van je innerlijke conflicten.
• Pas op voor een scheve ontwikkeling.
• Creëer de beste versie van jezelf.
• Streef naar groei, niet naar geluk.
• Gebruik de kracht van je duistere kant.

Wat opvalt in die 7 principes van Scott Barry Kaufman is dat hij, net als Danielle Braun in ons gesprek, ruimte geeft aan conflict, groei en het gebruik van je duistere kant.

Meebewegen

‘Het lot sleurt ons naar datgene waar we niet recht op af willen gaan’, schrijft Carl Jung. ‘Het lot raakt ons van buitenaf als we weigeren gehoor te geven aan zijn oproep van binnenuit. Aandacht voor synchroniciteit maakt het makkelijker om bewust mee te gaan met de veranderingen in ons leven die zich door steeds meer ‘tekenen’ aankondigen. Als we expres een andere weg inslaan om die te vermijden zal het lot ons toch weer terugsturen.’

Leren leven met de afslagen in ons leven, is ook leren ernaar te kijken. Of beter: waarnemen. In die serie gesprekken waar ik het eerder over had, had ik ook een gesprek met Annemiek Schrijver, interviewer bij het tv programma De Verwondering. Zij vertelde: ‘Het is op die manier ook raar — en het irriteert soms ook mensen — maar ik ben heel nieuwsgierig naar tegenslag. Dus als iets in elkaar stort dan denk ik: nou ja, wat gebeurt hier? (lacht) En ook in mijn leven. Ik heb net een relatie achter de rug van veertien jaar en dan is het zo absurd. Ten eerste denk ik dan: wat deed ik daar? En wat is dat vreemd in elkaar gestort. En dat maakt mij nieuwsgierig, wat heeft mij dit te zeggen? Dat is een vraag die ik heel veel stel en daar worden mensen ook wel boos over. Als je vraagt ‘wat heeft dit je te zeggen?’. Dan mag je dat wel vragen als je een nieuwe auto hebt, maar je mag het niet vragen als iemand kanker krijgt. Maar ik vraag me dat bij alles af en juist als het misgaat. En dan niet op een bekommerde manier maar meer zoals van: oh. En eerlijk gezegd vind ik het ook wel opwindend dat de dingen instorten. Ook in de zin van: hoe ga ik hier op reageren. Dus de waarnemer in mij kijkt naar de persoon en denkt: nou ik ben benieuwd hoe zij dat gaat oplossen nu. Dat is toch eigenlijk de lol van mijn leven.’

Leren waarnemen door niet alleen het bootje waar te nemen die ons door die woelige zeeën moet helpen, zoals Scott Barry Kaufman beschrijft, maar ook het zeil waar te nemen waar de wind inblaast en dat ons richting geeft.

Leren meebewegen in onze natuurlijke staat van zijn. Tussen yang en yin. Tussen these en antithese. Temidden van de chaos. Onszelf daar waar te nemen.

Ron van Es — mentor School for Purpose Leadership

Alan Watts heeft veel geschreven waar we nu nog steeds veel inspiratie uit kunnen halen, zoals bijvoorbeeld zijn ‘Het taboe op weten wie je bent’.

Wil je meer lezen over het werk van Roberto Assagioli — zijn boeken zijn niet meer regulier in de boekhandel — ga dan naar het Instituut voor Psychosynthese waar je boeken gratis kunt downloaden, zoals ‘Psychosynthese’

Scott Barry Kaufman ‘Transcend’

Danielle Braun heeft een prachtig boek gemaakt ‘Patronen’ waarin ze vele patronen van onze natuurlijk staat van zijn beschrijft en laat zien zodat we ermee kunnen werken.

Ron van Es ‘De volgende stap, een nieuwe weg in je leiderschap’