Leven met wat je niet in de hand hebt
Frits de Lange — Overweldigend
Korte boekentips van de Betekenis Boekenclub
Regelmatig geef ik hier een korte boekentip van een inspirerend boek dat betekenis heeft voor samenleving, zingeving en persoonlijk leven.
De bibliotheek van de Betekenis Boekenclub groeit gestaag met betekenisvolle boeken. Neem een kijkje bij de inmiddels meer dan 35 boeken — en meer — die uitgebreid beschreven worden. Met links, verwijzingen naar artikelen, andere auteurs en meer inspiratievol nieuws.
‘Ik kom uit een plek waar geen plek is / Mijn adres heeft geen adres / Een plek waar lichamen niet toebehoren / Ik kom uit de oorsprong / Waarlijk, / Uit de bron der bronnen’ — dit is een gedeelte van het gedicht ‘Bron der bronnen’ van de dichter Rumi. Het gedicht is vertaald door Kader Abdolah voor zijn boek ‘Wat je zoekt zoekt jou’.
Tijdens het lezen van het boek ‘Overweldigend’ moest ik aan Rumi denken. Waarom? Daar kom ik zo meteen wel op. Laat ik eerst beginnen met schrijven dat het boek van Frits de Lange echt een goed geschreven boek is. Dat heb ik weleens anders meegemaakt met boeken van filosofen. In zijn boek neemt hij je mee in een mooie zoektocht naar wat het leven nu zo bijzonder maakt, zonder dat je er vanaf een afstand naar staat te kijken, of zelfs maar er alleen over na aan het denken bent. Het leven overweldigt je en in die overweldiging merk je dat je onderdeel bent van dat leven, of beter, een deel bent van dat ‘geheel’. Je kunt je, zo betoogt Frits de Lange, je er maar beter leren aan over te geven — dansen met het leven — dan aan de kant te blijven staan. ‘Overweldigende ervaringen zijn juist de grond van ons bestaan. Dit besef biedt ons een sleutel tot een nieuwe, rijkere verhouding met de wereld om ons heen.’
Zo kwam ik dus bij Rumi uit. In het boek dat Kader Abdolah over hem schreef, staat: ‘Het grote geheim ligt niet buiten jou. Het geheim ligt bij jou. Je moet een diepe mystieke reis maken in de diepste diepten van je eigen bestaan. Zo kom je bij de bronnen der bronnen van dat licht. Daar bereik je God. Want God zit in jou. En je wordt één met God. En je wordt God. Je bent het geheim. Je bént God.’
Dat geheim vinden, betekent ook loslaten van oude denkwijzen. En dat beschrijft Frits de Lange heel goed via de lijn van Plato — jouw echte leven leef je ‘ergens’ anders. ‘Hij maakt er een hele metafysica van: elk ding dat zich aan onze zintuigen manifesteert is een af-beelding van een oorspronkelijk beeld, een Idee of een oervorm die ergens in een niet-zintuigelijke trancendente werkelijkheid bestaat.’
De vraag is hoe ik als mens dan mijzelf kan ervaren in het nu, het hier? Veel later in de tijd komt René Descartes met zijn gedachten dat we alleen n ons denken ons zelf kunnen leren zien. Object — subject. We staan er dan helemaal buiten als het ware. De natuur, waar we onderdeel van dachten te zijn, is het tegenover. ‘Descartes verstond de mens ‘als meester en bezitter van de natuur’. De gevolgen van die gedachtegang is vandaag de dag sterk merkbaar in de maakbaarheidscultuur aan de bestuurstafels in Nederland. Hoe richten wij als mensen de natuur om ons heen in? Helemaal als we daar dan ook nog eens de filosofie van Immanuel Kant in volgen, zo schrijft Frits de Lange: ‘Kant maakt het nog bonter: niet alleen in techniek en wetenschap, ook in het denken zelf legt de mens zijn wetten op aan de werkelijkheid’. (…) ‘Hoe machtiger het ik, des te dikker wordt het folie tussen ik en wereld.’
Hoe kom je als mens dan weer in het spel? Het spel dat natuur heet, het geheel waar we slechts onderdeel van zijn, en zeker geen tegenover, de denkende mens die de spelregels van het leven dacht te hebben gevonden.
Ik ben de intelligentie zelve / Een alles horend oor / Een dronken geleerde ben ik / Ik ben alles vergeten / Hoewel ik alles weet / Een laaiend vuur onder het as ben ik / Ik ben / Ik besta / Hoewel ik compleet verloren ben — Rumi
Het is de aardbeving die Frits de Lange meemaakt op Kreta die hem doet beseffen dat de wereld, de natuur om hem heen, onvoorstelbaar, onvoorspelbaar en niet controleerbaar is. ‘Stel je voor dat je niet meer kunt rekenen op vaste grond onder je voeten. Dat je er voortdurend rekening mee moet houden dat je door de aarde verzwolgen kunt worden. Wat gebeurt er dan met je beeld van de wereld, en hoe ga je dan denken over de rol die we daar als mensen in spelen?’
Een aardbeving, ook van persoonlijke aard, is dus de manier om door elkaar geschud te worden, bij zinnen te komen. Het brengt hem bij een heel andere filosoof, Gilles Deleuze. ‘Denken doe je bij hem niet vanuit je hoofd, maar vanuit de middenrif. Daar waar de klappen vallen en er geduwd en getrokken wordt. Denk niet dat je cognitief greep hebt op je omgeving. Alleen al dat woord, om-geving, suggereert dat er een afgrenzing is tussen jou en de wereld, een doorgeefluikje met een deurtje dat naar believen open en dicht kan.’ Alles is in beweging en wij bewegen mee, of we willen of niet. ‘Daar gaat ook een troost van uit’, schrijft Frits de Lange, ‘je ligt niet vast in je verleden, je bent niet veroordeeld tot wie je nu geworden bent. Je kunt morgen beginnen iemand te worden die je nog niet eerder was.’
In hedendaags managementstaal klinkt dat vaak als: word een betere versie van jezelf. Ik betwijfel of dat zo werkt, omdat je altijd een verleden meeneemt in het heden. Die butsen en blauwe plekken zin echter niet voor eeuwig en je kunt je in een toekomst daarvan losmaken. Niet een toekomst in chronologische zin, maar in een ontwikkelings-zijn. Gilles Deleuze schrijft daarover: ‘Het zijn is geen eeuwig, stabiel, onbeweeglijk mysterie, maar een constant creatief proces.’
Zo worden we onderdeel, meebewegend, dansend met het leven dat ons omringt en overal invloed op heeft. ‘We voelen die stroom niet als we op de klok of kalender kijken, maar hebben er intuïtief deel aan in onze herinneringen en in de ervaring dat we ouder worden.’ Zo wordt ons leven niet maakbaar, denkbaar, controleerbaar. Dat lijkt opnieuw een mooie filosofische stelling van Frits de Lange, maar als we er voldoende bij stil durven te staan, dan is zo’n instelling op elk vlak in deze maatschappij van toepassing. Weg met de dichtgeregelde cultuur, de toetsen op de lagere scholen, de oneindige toekomst scenario’s die ons lam leggen. Leve het ritme van het dansen met elkaar. In het laatste deel van zijn boek komt hij dan ook uit bij Hartmut Rosa die hem leert dat ‘leven is veranderen, geen dag is hetzelfde. je wordt elke dag weer uitgedaagd om je open te stellen voor en je te laten veranderen door wat er overweldigend op je afkomt. (…) Je moet het wel kunnen.’
Misschien ligt daar dus de uitdaging in deze ingewikkelde — ik noem het de tussenruimte — tijd. Lukt het ons te leven in een zekere chaos waar we moeten leren die niet te beheersen en te controleren, maar juist ons staande te houden door mee te bewegen? ‘De wereld begrijpen en grijpen — ze liggen in elkaars verlengde. Zelfs de verrassende ontmoeting met mensen die totaal anders in het leven staan brengt je niet van je stuk maar maakt je sterker. Je bent een reiziger die na elke ontmoeting weer verrijkt thuis terugkeert, in zichzelf. Je bent verrijkt, niet veranderd. Je bent gegroeid, maar niet ontregeld. Je bent in essentie nog steeds een en dezelfde, hebt nog steeds dezelfde identiteit, die steeds dikker en gevulder wordt omdat er steeds meer lagen aan worden toegevoegd.’
Je bent zo dronken dat je / één bent geworden met het bestaan. / En je weet / dat je sterfelijk bent. / Dat is op je voorhoofd geschreven. / Kijk uit! / Je tijd is aangekomen. / Pak je spullen! / Maar eerst! / Dans! — Rumi
Ron van Es, hoofdredacteur Optimist Magazine Online (OMO) & initiator Betekenis Boekenclub
Koop het boek hier — Frits de Lange, Overweldigend, Leven met wat je niet in de hand hebt. Uitgeverij Ten Have
