Morele dilemma’s
in de boardroom
Er waait een andere wind door bestuurdersland, een wind aangestoken door de publieke opinie op de krantenpagina’s en de luide proteststemmen tijdens de jaarvergaderingen. Bestuurders worden meer en meer zichtbaar en hoorbaar ter verantwoording geroepen. Een rustig commissariaat is er niet meer bij. Geen middagje vrolijk vergaderen meer. Het is aanpoten en bij de les blijven.
Misschien is de wind gaan draaien toen enkele jaren geleden de term ‘ecocide’ opdook; een bedrijf werd afgerekend op hun aandeel in de klimaatverandering en met name door het management en de bestuurders aan te klagen. Het bedrijf was geen entiteit op zichzelf, maar werd geleid door mensen. Die namen de beslissingen, dus die kwamen voor het ‘hekje’.
In de podcastserie Stuurloos interviewt de Volkskrant journalist Kustaw Bessems gasten — van wetenschappers tot bestuurders tot schrijvers — die vol ideeën zitten over hoe het moet. ‘Nederland moet zijn innerlijke demonen kennen’, schrijft Kustaw Bessems in een overzichtsartikel over zijn serie. Veel van zijn gasten komen voorbij in dit artikel, zoals ook Sandra Palmen, de juridisch adviseur die alarm sloeg over de toeslagen dat later zo’n schandaal zou worden. ‘Ik hoop dat het openbaar bestuur zich weet los te maken van dit patroon: gesloten beleidsbolwerken zijn angstig voor de beeldvorming in de grote, boze buitenwereld en proberen die op korte termijn te beïnvloeden met beslissinkjes.’
Achterkamers, binnenskamers, in de wandelgangen, die tijd is voorbij. Transparantie is het woord. En het is tijd om de morele dilemma’s open op tafel te leggen. Die komen ruimschoots aan bod in het boek ‘Morele dilemma’s in de boardroom’ van prof. dr. Mijntje Lückerath-Rovers, financieel-econoom, arbeids — en organisatiepsycholoog en hoogleraar Corporate Governance in Tilburg. Naast de hoofdstukken over die moreel in de bestuurskamers heeft de auteur ook handvatten, casussen en een onderzoek onder commissarissen verwerkt in het boek. Een mooi totaalbeeld dus.
In dit stuk wil ik stilstaan bij een aantal hoofdstukken en één zo’n casus uit haar boek. Hoofdstuk vier begint met wat we de Gulden Regel zijn gaan noemen, een moreel kompas dat in bijna alle culturen en religies wel voorbij komt. Mijntje Lückerath-Rovers haalt hier de versie van Confucius aan: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’. In dit hoofdstuk gaat het over de morele normen voor bestuurders en commissarissen en haalt ze haar ‘Piramide met missie, kernwaarden, strategie en operationele sturing’ aan. Boven in die piramide staat: ‘Missie en Purpose, Waarom bestaan we?’ Gekscherend verwijs ik dan altijd naar de eerste vraag in de Heidelbergse Catechismus en de drijfveer van ieder mens: waarom ben ik hier, of waartoe ben ik hier? Niet vreemd dat deze vraag ook het moreel kompas aanstuurt voor bestuurders: waarom bestaan we? Modern ingevuld is het de vraag naar ‘purpose’, niet vertaald als doel, maar in bedoeling. Wat is de bedoeling van dit bedrijf, deze organisatie?
Mijntje Lückerath-Rovers haalt in dit hoofdstuk de zes universele morele normen aan van de ethicus M. Schwartz: eerlijkheid, integriteit, loyaliteit, verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en burgerschap. Interessant bij deze zes morele normen is om ze eens te vergelijken met een ander rijtje die ik tegenkwam in het boek ‘Speak Up Now!’ van Wim Vermeulen, director of Strategy and Sustainability bij het Belgische Bubka. Zijn boek beschrijft de wereld van marketing in een tijd van klimaatcrisis en in zijn onderzoek was de vraag: wat gelooft de consument van een bedrijf dat zegt het goed met de planeet voor te hebben. Om je uit te spreken, stelt Wim Vermeulen, moeten bedrijven wel de taal leren. Welke taal? De taal van ‘de vijf drijfveren van geloofwaardige, klimaatvriendelijke reclame’. Wat zijn die vijf drijfveren? Eerlijkheid, commitment (betrokkenheid), gedeelde waarden, urgentie en een heldere boodschap.
In mijn boek ‘Het is tijd — de ethiek van purpose gedreven organisaties’ som ik zelf zeven stappen of fasen op waarin een organisatie — noem het een piramide — een moreel kompas inricht om hun normen en waarden te laten zien. Geraakt worden, compassie/empathie, verantwoordelijkheid, de wil-tot-betekenis, verbinding, community en heelheid. Het voert te ver om ze alle zeven hier nu verder te benoemen, maar het is duidelijk, ook deze zeven, samen met de zes van M. Schwartz en de vijf van Wim Vermeulen wijzen allemaal naar die ene Gulden Regel: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’.
In een ‘Bergrede’ uitgesproken in de Bergkerk in Amersfoort schrijft publicist Bas Heijne: ‘Ik zie de Bergrede niet zozeer als een aanbeveling voor goed leven, of zelfs als een ethische opdracht die ergens in een andere wereld dan deze beloond zal worden met zaligheid, maar eerder als een existentiële aansporing. Socrates zei dat het leven dat niet onderzocht is, niet waard is om geleefd te worden. Jezus, zoals ik zijn woorden interpreteer, lijkt te zeggen dat een mens die het zichzelf niet moeilijk maakt, die niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, geen waardevol leven leidt. In de extreme, tegendraadse betrokkenheid zelf ligt de betekenis van het mens-zijn.’
Ik zou de Gulden Regel vandaag zo willen vertalen: ‘Laat iedereen profiteren van jouw wijsheid, handelen, talenten, mogelijkheden en liefde.’ Leg deze Gulden Regel langs de missie van je bedrijf, bespreek hem in je managementteam, leef hem uit met al de medewerkers, vertel het aan je klanten of cliënten en zie dan eens wat er terugkomt, groeit, ontstaat en opbloeit in je bedrijf of organisatie.
In ‘Het is tijd’ schrijf ik zelf verder: ‘Een nieuw moreel kompas waarvan grote bedrijven nu spreken, en anderen die die intentie ondersteunen, is wat we nodig hebben. Een leiderschap is nodig waarin liefde prevaleert boven hebzucht en vernieling. Dan zullen we niet voorbij grenzen zoeken, maar elkaar weer gaan zien in onze noden. Zodat we vanuit onze diep gevoelde purpose elkaar vinden en leren samen te werken aan het oplossen van die issues op onze prachtige planeet.’
De morele opdracht aan bestuurders is dus simpel, maar in de uitvoering schuilen grote dilemma’s. Heel goed dat Mijntje Lückerath-Rovers in haar boek er vele aanhaalt en op de ‘snijtafel’ legt, inclusief een vijfstappenplan. Ook de bespreking van elf casussen ‘morele oordeelsvorming in de boardroom’ is interessant. Met zoals ik al eerder aangaf één die mij opviel omdat dit bedrijf eerder de Purpose Day Award heeft gewonnen.
Als partner/bestuurder van Purpose Day sporen we bedrijven aan om hun ‘purpose’ te ontdekken, onderkennen, uit te werken en vanuit die ethiek hun onderneming verder vorm te geven. Koninklijke Auping is zo’n bedrijf die dat serieus neemt. Goed om te zien dat Auping als casus hier besproken wordt omdat zij tijdens de corona crisis weliswaar recht hadden op de zogenaamde NOW-regeling, maar in hun wijsheid besloten om dat geld terug te geven. ‘Het voelde niet goed om het geld te houden’, zegt CEO Jan-Joost Bosman. Kenmerkend voor het morele kompas en een treffend voorbeeld voor anderen.
Het boek ‘Morele dilemma’s in de boardroom’ is met alle inhoud en kapstokken voor bestuurders een actueel boek dat de vinger op zere plekken durft te leggen én bestuurders de weg wijst naar een ethisch besef. Zeker in deze roerige tijden een goed idee om dit allemaal eens goed door te lezen.
Ron van Es — mentor, schrijver, spreker & maker bij School for Purpose Leadership
Koop ‘Morele dilemma’s’ bij YouBeDo en doneer — in dit geval — een klein deel van je vaste aanschafprijs aan een goed doel.
Bij dezelfde uitgever — Mediawerf — verschenen trouwens in het kader van besturen en toezichthouden onlangs ook ‘De twijfelende toezichthouder — perspectieven op toezicht (in de zorg)’ en ‘Toezien op samenwerken: naar een verantwoord samenspel’.
