Links is niet Woke
Hoe nu verder?
Europa wordt wel de ‘oude man’ genoemd — het heeft veel (godsdienst)oorlogen gekend, teloorgang van culturen, verwoestende ziekten en onvoorstelbaar veel leed gebracht bij bewoners van dit oude continent. De oude man heeft alles gezien, schrijft men wel eens en is nu ten dode opgeschreven. Europa is aan het eind. Het imperialistisch Europa moet eindelijk eens haar lesje leren. Althans, dat wordt verondersteld door de aanhangers van wat we gemakshalve dan ‘Woke’ noemen. De wakkere linkse beweging in met name Amerika. Een gedachtegoed dat overigens snel zijn weg heeft gevonden naar Europa. Het idee van ‘woke’ is met snel aangewakkerd door de Black Lives Matter beweging. Maar niet alleen de levens van de zwarte Amerikanen worden stelselmatig achtergesteld, eigenlijk alles wat het neoliberalisme heeft voortgebracht is onderdrukkend voor de samenleving geweest. Woke is daarom tegen. Wakker worden betekent strijd. En strijd betekent een tegenover durven kiezen. Tegenover oude waarden. Tegenover oude ideeën. Tegenover vooral een witte overheersing van de wereld.
De wereld van de Woke beweging heeft zich intussen flink uitgebreid naar een waaier van ideeën waarin vooral afgerekend wordt met cultuur, filosofie, educatie, politiek, economie en acht, eigenlijk alles dat ruikt naar oude ideologie en de witte mens. Logisch dat het kind met het badwater wordt weggemieterd. Zoals Europa de oude man is, is Amerika het opstandige kind geworden. Jengelend lijkt het op de grond te liggen, schreeuwend om aandacht. In het schreeuwen is het cancellen van mensen die niet meewillen bon ton geworden. Het is de opstand tegen al het oude, de revolutie van het nieuwe denken, de strijd om het grote gelijk.
Onder het Woke-denken ligt natuurlijk een hele geschiedenis. Een geschiedenis van eerdere revoluties, een ideologie van arbeidersbewegingen, een opstand tegen de bourgeoisie, de strijd voor gelijkheid en rechtvaardigheid. Woke is daarin bepaald niet nieuw en al zeker niet anders. Maar hoewel die momenten van strijd vooral ingegeven is geweest door het volk, zo je wilt de linkse bewegingen in de geschiedenis, lijkt de woke beweging ver van dat linkse ideaal te zijn afgedwaald. Het is niet arm versus rijk, burger tegen adel of tegen de grootmacht van het kapitalisme, het is de kleine club van gelijkgestemden tegen iedereen, het is het wantrouwen tegen goedbedoelenden, het is wij tegen hen.
De voedingsbodem van de Woke beweging is de gedachte aan onrecht, ongelijkheid en opkomen voor burgerrechten, maar is vooral een beweging geworden van sterke polarisatie. Met name studenten zijn voortrekkers geworden en lijken zich een weg te vreten in de oude systemen — niets is daarbij heilig en alles zal zich moeten aanpassen aan de nieuwe, elke dag veranderende, normen. Woke volgt daarmee die andere revoluties in de geschiedenis, de revoluties die hun eigen kinderen hebben opgegeten.
Susan Neiman, Amerikaans filosoof, heeft een zeer interessant boek geschreven waarin ze de Woke beweging tegen het — linkse — licht houdt en ermee afrekent. Titel van haar boek is dus niet voor niets: ‘Links is niet Woke.’ Waar de Woke beweging is afgegleden naar ‘een hang naar ‘diversiteit über alles’ heeft ze zich laten verleiden naar anti-linkse sentimenten. In een interview in de Volkskrant zegt ze: ‘Ze hebben bewonderenswaardige emoties, alleen de verkeerde theorieën, ze doen afstand van ideeën die ik als noodzakelijk beschouw voor links: universalisme, het geloof in vooruitgang en een strikte scheiding tussen macht en rechtvaardigheid.’
‘Met tribalisme bedoel ik het idee dat je alleen maar een verbinding of serieuze verplichting aan gaat met mensen die tot je eigen groep behoren.’ — Susan Neiman
Als kind uit een arbeidersgezin begreep ik dat de rechten en gelijkwaardigheid voor ieder mens door de linkse politieke bewegingen gepropageerd betekende dat iedereen mee kon in de verheffing als mens. Iedereen is gelijk en voor iedereen is er een plaats in de samenleving. Dat was de vooruitgang op deze aarde. En de rechtvaardiging van het bestaan. Die linkse gedachte lijkt niet langer te bestaan.
In plaats van universalisme is er tribalisme in de plaats gekomen. Terwijl de wereld hunkert naar gelijkwaardigheid voor iedereen, ontketent tribalisme weer de oude structuren van tegenstellingen. Zo is het universalistische karakter van de Black Lives Matter beweging al snel in de hoek van identiteitspolitiek terechtgekomen. ‘In juni 2020 vond 77 procent van alle Amerikanen dat structureel racisme een groot probleem was (…) Helaas stapte niet alleen rechts over op tribale retoriek. (…) Sommigen verwierpen expliciet het idee dat het een beweging voor gemeenschappelijke idealen was, ook al stond de beweging wel toe dat witte bondgenoten een rol konden spelen.’
Hiermee verloor de Woke beweging niet alleen het momentum om echt de nodige verandering te maken in de samenleving, maar zette vooral veel mensen tegenover zich als ‘vijandelijk’. De oude cultuur was uitgespeeld, was de gedachte. Bedenkelijk is, en dat werkt Susan Neiman goed uit, dat het woke denken niet in staat is geweest om in de geschiedenis te kijken. Nogmaals, het lijkt dat het jengelende kind geen zin heeft om naar ‘oude mensen’ te luisteren. Zo had het kunnen weten dat het Verlichtingsdenken van twee eeuwen geleden naadloos aan had kunnen sluiten bij deze tijd. ‘Ze vergeten dat de Verlichting voortkwam uit een verwoest landschap op een continent dat doordrenkt was met bloed. Degenen die de Verlichtingsdenkers afdoen als naïef of optimistisch, negeren niet alleen hun geschriften, maar ook, nog belangrijker, de geschiedenis die de achtergrond vormde voor hun denken.’
Het tribalisme van de Woke beweging is dus eerder een stap terug dan een stap vooruit in de wereld, en dat is zeer kwalijk, want dit polariserende denken druppelt in elke discussie binnen. Ook als het gaat om klimaatverandering, stikstof, neoliberalisme, economisch denken, marktwerking, enz. De discussie voeren vanuit enkel tegenstelling maakt vooruitgang bijna onmogelijk en zet al het dialoog voeren op scherp. ‘Veel mensen voelen zich vervreemd van het identiteitsdenken dat plaatsvindt in sociale bewegingen, waarbij mensen worden gereduceerd tot hun etniciteit of gender’, schrijft Susan Neiman dan.
In een gesprek dat Susan Neiman had met de Indiase activist en auteur Harsh Mander, vroeg hij aan haar aan welk boek zij dan bezig was. ‘Ik vertelde dat ik aan het schrijven was over het feit dat de progressieven drie voor links essentiële principes had laten varen: het geloof in het universalisme, een hard onderscheid tussen recht en macht, en de mogelijkheid van vooruitgang. Mander was het ermee eens en stelde nog een vierde principe voor: een geloof in het belang van twijfel.’
In een interview in Trouw vraagt de journalist Lodewijk Dros aan haar: Wat gebeurt er als Woke niet onschadelijk wordt gemaakt? “Ik zie twee bedreigingen. De eerste is de klimaatcatastrofe die ik vreemd genoeg als een kans beschouw. Alleen met een universalistische houding kunnen wie die het hoofd bieden. Wat we nodig hebben is een besef dat we één wereld vormen, een besef dat uitgaat boven de werkloosheidscijfers of de energierekening in dit of dat land.
“Die andere dreiging is het fascisme. Internationaal groeit het. We mogen de lessen uit de jaren dertig van de 20ste eeuw niet vergeten. Hadden we toen een gezamenlijk, links front gevormd, dan had dat wellicht de opkomst van het fascisme kunnen keren. Als links dat nu niet pareert door z’n drie essentiële uitgangspunten hoog te houden, dan zitten we diep in de problemen.”
Ron van Es — mentor, spreker, schrijver & maker bij School for Purpose Leadership
Koop ‘Links is niet Woke’ bij YouBeDo en doneer 0,22 van je vaste boekenprijs aan een goed doel.
