Isolement

‘In the depth of winter, I finally learned that within me there lay an invincible summer.’

Albert Camus

Bovenstaand citaat is van Albert Camus, die — juist deze tijden — weer vaak wordt aangehaald vanwege zijn boek De Pest. In dat boek gaat het over een epidemie die de stad Oran treft. Poorten gaan dicht om de pest buiten te houden. De stad en haar inwoners raken geïsoleerd. Logisch dat het boek nu ineens weer veel gelezen wordt. Albert Camus schrijft in zijn boek hoe mensen in een dergelijke situatie met zichzelf omgaan. Hoe is het om geïsoleerd te zijn en aangewezen op de mensen in de eigen omgeving. In een wereld verstoken van berichtgeving van buiten, geen internet, geen sociale media?

In een langer artikel in De Volkskrant schrijft de filosoof Daan Rovers over de strijd tegen het huidige virus, en hoe dat ons veel kan leren over onszelf. Ook zij komt met het boek De Pest, en schrijft daarover: ‘Wat we van De Pest kunnen leren is, denk ik, dat elke overwinning een tijdelijke is, en nooit definitief. We denken een gevecht te voeren tegen een virus, maar we strijden vooral in en met onszelf, tegen een diepe verveling en onthechting. Dat is wat ons mens maakt, zou Camus zeggen. Dat is de strijd die we allen gedurende ons leven te leveren hebben, en dat zou ons mild moeten stemmen. De hoofdpersoon in de roman, dokter Rieux, besluit dan: ‘…dat er in de mens uiteindelijk meer te bewonderen, dan te verachten valt.’

Wat je aandacht geeft, groeit

Albert Camus schreef zijn roman in de oorlogsjaren van de vorige eeuw, en het kwam uit in 1947, een andere tijd met een virus dan nu. Waar we nu amper geïsoleerd kunnen zijn voor een wereld buiten ‘de stadsmuren’. Waar we elke snipper nieuws elk moment kunnen lezen, en daar het ‘onze’ over denken. Waar de muren van de sociale media elke dag weer volgekladderd worden met meningen, liefst in dikke uitroeptekens. En toch, toch lijken we meer geïsoleerd te zijn dan de mensen in De Pest. Alles kunnen we lezen, weten, vinden, maar onze rol, wie wij zijn, of zelfs willen zijn, lijkt verder dan ooit. Onze slagkracht, onze creativiteit, ons zijn, lijkt overgeleverd aan ‘buiten’. Waar is ons binnen?

Ik kreeg van mijn Amerikaanse zwager een artikel toegestuurd over Vincent van Gogh, die, na de aanvaring met zijn schildersvriend Gauguin en het afsnijden van een deel van zijn oor, opgenomen werd in het ziekenhuis van Saint-Rémy. Daar, in betrekkelijke isolatie, schilderde hij in 13 maanden maar liefst 165 schilderijen bij elkaar.

‘It was at the asylum that Van Gogh painted many of his greatest works, under the most challenging of circumstances. In the garden and just outside the gates he painted soaring cypress trees. There are his olive groves, which will be the subject of an exhibition next year at the Van Gogh Museum in Amsterdam and the Dallas Museum of Art. And it was in the asylum that he painted two of his finest self-portraits.’ — Martin Bailey

Deze isolatie van de kunstenaar bracht mijzelf weer bij de nu vergeten dichter Gerrit Achterberg die ik zelf zo bewonder. Hij werd in de oorlogsjaren gedwongen opgenomen in een psychiatrische instelling, vanwege een treurige geschiedenis met een hospita, en schreef daar een aantal gedichtenbundels bij elkaar van onvoorstelbaar hoog niveau.

In isolatie groeit de focus en ontstaat magie.

In een interview naar aanleiding van zijn boek ‘Het is aan ons’ legt musicus en componist Merlijn van Twaalfhoven uit dat kunstenaars niet alleen het podium moeten krijgen. Iedereen heeft een ‘kunstenaarsmindset’ ‘Om kort te gaan bestaat de mindset uit vier stappen: eerst goed waarnemen, daarbij iets voelen, erover nadenken en er ten slotte iets bij maken.(…) ‘Het is een open houding die ons helpt de wereld onbevangen, speels, onderzoekend én scheppend tegemoet te treden’, schrijft Twaalfhoven in de inleiding. ‘Deze mindset komt niet vanzelf. Het vergt oefening en experiment. Maar er is geen toelatingsexamen, er is geen selectiecommissie of subsidieprocedure die toegang geeft. Het is een daad van opstand tegen de vaste patronen en gewoonten van ons denken en voelen. Het is een kwestie van verzet tegen de voorgekauwde emoties, meningen en bubbels van onze nieuws- en vermaakmachines. ‘Het is hoog tijd dat iedereen zijn of haar waarneming, gevoelens, twijfels en dilemma’s niet langer aan professionals laat outsourcen, maar een eigen kunstenaarsmindset wakker maakt.’

Het lijkt nu alsof musici, filosofen, schilders en dichters gedijen bij een isolement, maar niets is minder waar natuurlijk. Wat ik ook niet bedoel is dat we naar een kluizenaarsbestaan moeten streven. Maar kostbare momenten op een dag of binnen een week waarin we in isolement zijn, of werken, helpen ons onszelf waar te nemen. Om onder de ijsberg te kijken, dat stuk onbewust leven dat we allemaal hebben. Om het grotere beeld van wie we ook zijn te herkennen. Om alle informatie die opgeslagen ligt in ons ‘hebben en zijn’ te ervaren.

• Lees dat gedicht en doe daar een uur over.
• Focus op een enkele zin, en herlees hem.
• Zet het beeld van het schilderij voor je, en neem plaats, ontdek het schilderij.
• Luister naar een muziekstuk, en opnieuw, en opnieuw. Herken en ontdek.

Zoek je isolement op. Wandel. Zit op een stoel. Kijk uit het raam. Luister naar de geluiden en laat hen daarna achter. Ontdek je handen. Zet je voeten op de grond. Voel je haren. Geef een gedachte de ruimte, en laat hem daarna de deur uitgaan. Voel het gevoel en koester het voor een moment. Laat een enkel woord opkomen en schrijf dat op. Staar er naar. Streel een voorwerp, voel de randen. Neem de ruimte waar, of neem de overkant van de straat waar, neem je lichaam waar. Bedenk eens dat jouw aanwezigheid in het nu ook in het nu is. Dit is nu. Laat nieuwe beelden in je opkomen als je aan dat nu denkt. Doe je ogen dicht, ze zijn het filmdoek voor je beelden. Wat zie je. En wat voel je bij dat zien?

Waardeer…

Ron van Es — founder School for Purpose Leadership