Het verlangen naar zin.
De ondertitel van het boek van Hans Alma ‘Het verlangen naar zin’ luidt: de zoektocht naar resonantie in de wereld. Op pagina 73 begin ik die ondertitel te begrijpen als zij schrijft: ‘In mijn eigen situatie ervaar ik expressie vooral als zoeken, als stamelen. Nu ik door mijn werk veel minder dan vroeger binnen door anderen vastgestelde structuren begeef, beweeg ik me aarzelender…’ Deze zinnen volgen nadat Hans Alma eerder aangaf vanwege een burn-out haar werk als fulltime hoogleraar te hebben opgegeven voor een parttime aanstelling als gastprofessor en coach. Ik moest toen ik dat las onmiddellijk denken aan een prachtig interview met Arita Baaijens in de Volkskrant waarin zij vertelt dat ze de woestijn in trok en zich daar met een schok realiseerde — nu ze alles had achtergelaten — dat ze niet wist wie ze nu nog was. Dat aarzelende van Hans Alam typeert haar schrijven en maakt het tegelijkertijd zo menselijk en kwetsbaar. Mooi.
Ik wil me bij het schrijven over haar boek eigenlijk alleen bezig houden met één hoofdstuk, een hoofdstuk dat mij natuurlijk opviel, en wel ‘Verbeeldingskracht’. Niet alleen ben ik door mijn opleiding als psychosyntheticus bovenmatig geïnteresseerd in de kracht van verbeelding, ik schrijf en werk er ook veel mee. Vandaar dat ik naast dat wat Hans Alma beschrijft ook een paar eigen voorbeelden zal aanhalen.
Verbeelding is een functie die in de creatieve sector natuurlijk gebruikt wordt, zonder verbeelding geen film, toneelstuk, boek of schilderij. Maar natuurlijk is verbeelding niet alleen voorbehouden aan creatieven, wij allemaal gebruiken elke dag de verbeelding. Verbeelding vraagt om focus en soms wat ik maar noem: met een kwartslag kijken naar de werkelijkheid. Zoals ik laatst aan één van de deelnemers in een groep Purpose Leadership vroeg een steen bij zich te dragen. De steen heb ik ooit jaren geleden opgeraapt van het Griekse eiland Ithaka en daarmee is de steen verbonden met dat prachtige verhaal van Odysseus. De steen symboliseert een reis, een eigen nieuwe reis. Na een maand kreeg ik terug dat mijn ‘opdracht’ de steen bij zich te dragen ook veel weerstand had opgeroepen: ‘Wat wil die man van mij? werd er gedacht. Hij dringt mijn ruimte binnen met die steen.’ De steen ging dus zijn werk als middel voor de eigen verbeelding zijn werk doen. De steen weggooien was toch geen optie, dus maakte ze er maar een hanger van die — eenmaal om haar nek — heel wat vragen opriep.
Hans Alma schrijft over zo’n zelfde effect, maar dan via het werk van de Tunische kunstenaar Mohsen Lihidheb, die van ‘rotzooi’ kunstwerken maakt. De website van Al Jazeera schrijft: ‘The former post office worker from Zarzis, Tunisia, used to lead an ordinary life, until he was inspired to do something more meaningful. Having grown up by the sea, Mohsen has been collecting objects he found on the beaches of Zarzis for 23 years — items like bottles, buoys and dolphin bones. He puts them on display at this own small museum or turns them into art installations.’ Geen kiezelstenen van een strand, maar de gevonden en achtergelaten spullen van anderen. Van wie waren deze spullen, wat zeggen ze ons, waar slaat de verbeelding aan? Hans Alma schrijft dan verder: ‘De kunst maakt dat wegwerpmateriaal het reduceren van mensen tot afval ter discussie stelt. (…) Oplossingen liggen hier niet voor het oprapen, sporen wel wanneer wij er niet langer van wegkijken.’
Verbeelding schuurt dus. Roept weerstand op. Je wilt wegkijken, maar verbeelding maakt dat je gelokt wordt. Aangetrokken. ‘Ons oefenen in aandacht en verbeelding is niet vrijblijvend, maar heeft politieke betekenis in een wereld van vluchtige reacties via sociale media, met een overweldigende neiging tot wegkijken, tot wegvluchten van wat pijn doet, tot ontkennen van wat ongemakkelijk voelt.
Een dergelijke, maar meer louterende ervaring (want dat kan natuurlijk ook) had ik toen ik zat te kijken naar een schilderij van Mark Rothko in het Stedelijke Museum in Schiedam. Zat, want er is een aparte ruimte daar waar zijn schilderij ‘Grey, Orange on Maroon, №8’ hangt. In die ruimte zat ik alleen met dat schilderij (je kunt zelfs een geluiddempende koptelefoon op). Het schilderij roept nogal emoties op bij kijkers zo gaan de verhalen — van extase naar devotie. Ik keek naar het schilderij en dacht: daar heeft een schilder in zijn eenzaamheid meer dan 50 jaar geleden aan gewerkt. Alleen en met een idee. En nu zit er iemand jaren later, ver weg op een andere plek op de wereld naar te kijken. En wat is dat mooi, dat kunst niet alleen openbaart, maar ook verbindt. Dat de ene mens jaren later op een hele andere plek op de wereld de andere mens leert kennen via zijn schilderij. Dat we weten van elkaar. Dat we elkaar ‘zien’.
Over die ervaringen als je verbeelding aanspreekt haalt Hans Alma de filosoof John Dewey aan, die ‘de verbeelding de ‘poort’ noemt waardoor materiaal uit ons verleden toegang krijgt tot het heden en mee vorm geeft aan de toekomst. Dat is dus interessant. Zo kun je dus in één lijn komen ‘te vallen’ met je verleden — waar kom je vandaan? — naar het nu — wie ben je dan? — naar de toekomst — die niet verder ligt, maar gevormd kan worden door wie je was en bent en wilt zijn.
Om de verbeelding tot kunde te verheffen in je dagelijks bestaan, haalt Hans Alma haar eigen ‘haiku-houding’ aan. Haiku, de Japanse dichtvorm geschreven in 3 dichtregels, waarbij de eerste regel 5, de tweede regel 7 en de derde regel weer 5 lettergrepen telt. In de beperking toont zich de meester, en in haar geval ‘geen extatische ervaring te zijn, maar het is een moment waarin onze kwetsbaarheid beantwoord wordt door iets van grote waarde voor ons.’ Een schilderij, een kunstwerk, ja, zelfs zogenaamd afval of een kiezelsteen, laat ons verbeelden wie wij zijn, of wie we willen zijn.
‘Het verlangen naar zin’ is uitgegeven door Ten Have. Online te bestellen bij bijvoorbeeld YouBeDo, waar je dan van het aankoopbedrag 2 euro kunt doneren aan een goed doel.
Ron van Es — School for Purpose Leadership
