Het is tijd voor een (nieuw) ethisch kompas.

Ik leef in een wereld waarin ik zie dat juist bedrijven en organisaties ons mensen verbindt — in het salaris dat we verdienen, in de impact die we maken op de wereld — goed of minder goed — in de zorg voor elkaar, in de zin van ons bestaan. Los van de discussie dat bedrijven en organisaties bezig zijn met groei en winst maken, is het systeem waarin zij zitten het kapitalisme. Dit kapitalisme dat vooral door het neoliberalisme als ‘god’ is verklaard heeft ons goede dingen gebracht — minder armoede — maar heeft ons nu aan de grens gebracht van wat we als wereld aankunnen. Ik zou zeggen: het is genoeg. Bedrijven en organisaties moeten nu eerst na gaan denken en ethisch gaan handelen wat goed is voor medewerkers, klanten, community, wereld.

In een groot opiniestuk in de Volkskrant schrijft Klaas van Egmond, hoogleraar milieukunde aan de UU en oud-directeur van het RIVM, dat het niet meer mogelijk is om eindeloos te groeien. Iets dat we overigens al veel langer weten, maar niet naar handelen. ‘Alleen aandeelhouders hebben nog baat bij de verdere groei van industrieterrein Nederland.’

Ik zelf vind het gedachtegoed van Conscious Capitalism, die beweging die in de VS is opgezet onder bedrijven, een aanstekelijke: “We believe that business is good because it creates value, it is ethical because it is based on voluntary exchange, it is noble because it can elevate our existence and it is heroic because it lifts people out of poverty and creates prosperity.” We hebben in deze wereld nu eenmaal verenigt in bedrijven en organisaties en daar ligt ook een kracht. Maar die kracht voor het welzijn van allen moet weer hervonden worden. Daarmee ben ik dus niet van mening dat het hele systeem van kapitalisme op de schop moet voor een ander systeem. De geschiedenis heeft nu eenmaal laten zien dat er geen ander beter systeem is. Maar. We moeten binnen dit huidige systeem wel terug op onze schreden. Er moet weer aandacht komen voor wezenlijke vragen voor wie dit systeem werkt en wil werken. Kortweg gezegd: ‘all stakeholders benefit.’

Dagblad Trouw had een interview met de hoogleraren theologie Paul van Geest én econoom Lans Bovenberg die die notabene op de economisch faculteit van Erasmus Universiteit les gaan geven over christelijke theologie. Wat moeten economen met Jezus? vraagt de interviewer aan één van hen. Paul van Geest: “Niks, of beter: in eerste instantie niet veel. Kijk, ik ga met economiestudenten niet praten over de goddelijke en menselijke natuur van Jezus. Dat doe ik met theologen. Maar ik kan met economiestudenten wel praten over de manier waarop Jezus leiding gaf, en over het mensbeeld dat aan verhalen in het Nieuwe Testament ten grondslag ligt. Daarin is barmhartigheid heel belangrijk. (…) Toonaangevende economen als Herbert Simon spraken al over de mens als moreel wezen en over de beperktheid van de rede. Dat zijn onderwerpen waar theologen over hebben nagedacht, al eeuwenlang. Paulus en Augustinus schrijven hierover, in hun werk zit een dynamiek tussen het besef van de eigen onvolmaaktheid en het vrijkomen van hoop en vertrouwen. Daar kunnen ook economen wat aan hebben.”

In het bestaande kapitalistische systeem dat nu zo onder druk staat zullen we een weg naar binnen moeten vinden om in het business model het hart weer kloppend te krijgen. Simpel gezegd: niet winstgedreven is langer de weg, maar waardengedreven. Daar zal de discussie moeten komen vanuit welke waarden een bedrijf wil werken? Met welk ethisch handelingsperspectief wil een organisatie in deze wereld staan?

Een platform in de VS dat zich concreet met dit soort vragen bezighoudt is Just Capital dat elk bedrijf in Amerika langs een meetlat legt van 5 belangrijke waarden:

For a modern company to thrive now and in the future, it must optimize the creation of value for five specific stakeholders:

1. Workers
   Employees must be motivated and engaged, their merits recognized and rewarded.
2. Customers
   Each new customer must be prized and nurtured, considered a lifelong asset, and treated with respect, integrity, and honesty.
3. Communities
   The modern-day corporation’s sphere of influence extends to the physical and virtual communities its operations impact, the suppliers it relies on, and all the governmental, non-governmental, and civil organizations it touches around the world in the course of its daily operations.
4. Environment
   Our collective socio-economic health depends on the vitality of the planet. Currently, this is in existential crisis. Enlightened businesses today understand they must take on a leadership role in tackling systemic environmental challenges, alleviating the impacts of climate change, and preserving the scarce natural capital on which humans as a species depend.
5. Shareholders
   The American people know that businesses must make money in order to thrive. Today, the shareholder has important rights in dealing with corporations. Those rights must be protected, but of course, abuse of those rights must be monitored and eliminated.

Waarom wil een organisatie als Just Capital dat zo graag? ‘The world needs more just companies. Companies that believe in fair pay and equal treatment for all workers. Companies that create good jobs and understand the value of strong communities. Companies that are committed to a healthy planet.’

Bovenstaande klinkt natuurlijk allemaal aansprekend en zelfs het filmpje van Just Capital waarin feitelijk bewezen wordt dat vanuit de 5 waarden werken het voor elk bedrijf alleen maar beter maakt — ook financieel — wil nog niet zeggen dat het systeem die kanteling gaat maken. Het oude denken is blijkbaar hardnekkig en de olifantenpaadjes naar hebzucht zijn te makkelijk om vanaf te wijken.

Naast een ander economisch denken is er dus vooral een ethisch denken nodig waar leiders in bedrijven en organisaties weer opnieuw op getraind moeten worden. Want het kan twee kanten op: óf het systeem blaast zichzelf op in grensoverschrijdend gedrag — zie alle berichten van klimaatverandering, opstanden onder burgers, etc. óf we nemen de tijd om via zelfinzicht wezenlijk veranderingen door te voeren. Als bedrijven en organisaties besluiten niets te doen, dan zullen ze daar de komende pakweg 5 jaar op een harde manier mee geconfronteerd worden. Als bedrijven en organisaties de tekenen van deze tijd wel serieus nemen dan zal er veel, heel veel moeten worden geïnvesteerd in bedrijfsvoering, medewerkers, leiderschap, waarden, en uiteindelijk de vraag: wat is onze purpose?

In het nieuwe boek ‘Het is tijd, de ethiek van purpose gedreven organisaties’ ga ik dieper in op het Ethisch Purpose Model dat ik heb ontwikkeld. Een routekaart, een leidraad voor bedrijven en organisaties die zoeken naar die interne waarden die verbinden en externe daadkracht om die waarden te verbinden aan hun producten en diensten. Want het is tijd en bittere noodzaak voor bedrijven en organisaties dat binnen het huidige systeem écht de hervonden waarden weer de kern gaan vormen van al ons handelen. Voor het welzijn van iedereen.

Naast de lijn van verleden, heden en toekomst liggen er dan 7 concrete stappen die het ethisch handelen blootleggen en die elk bedrijf of organisatie kan vormgeven. 7 logische stappen die naar een betekenisvol bedrijf of betekenisvolle organisatie leiden.

Dit zijn die 7 stappen:

1. Geraakt worden
2. Compassie/empathie
3. Verantwoordelijkheid
4. Wil-tot-betekenis
5. Verbinding
6. Community
7. Heelheid

De 7 stappen brengen weer een moreel kompas in beeld waardoor het ‘echte’ noorden weer zichtbaar wordt. ‘Een nieuw moreel kompas waarvan grote bedrijven nu spreken, en anderen die die intentie ondersteunen, is wat we nodig hebben. Een leiderschap is nodig waarin liefde prevaleert boven hebzucht en vernieling. Dan zullen we niet voorbij grenzen zoeken, maar elkaar weer gaan zien in onze noden. Zodat we vanuit onze diep gevoelde purpose elkaar vinden en leren samen te werken aan het oplossen van die issues op onze prachtige planeet.’

Over dit Ethisch Purpose Model geef ik lezingen en neem teams en groepen mee om hun eigen gedachten te scherpen, om leiders te inspireren, om werkwijzen tegen het licht te houden en om te zien of we samen nieuwe richtingen kunnen inslaan. Ik neem het nieuwe boek ‘Het is tijd, de ethiek van purpose gedreven organisaties’ dan als kado voor iedereen mee.

Ron van Es is psychosyntheticus en founder van School for Purpose Leadership. Ook is hij partner van Purpose Day, het platform waar bedrijven en organisaties de wereld inspireren met hun verhalen.