Een spiegel voor de onzin van het leven

Trodessa Barton — De zin van de dood

Korte boekentips van de Betekenis Boekenclub

Regelmatig geef ik hier een korte boekentip van een inspirerend boek dat betekenis heeft voor samenleving, zingeving en persoonlijk leven.

De bibliotheek van de Betekenis Boekenclub groeit gestaag met betekenisvolle boeken. Neem een kijkje bij de inmiddels meer dan 35 boeken — en meer — die uitgebreid beschreven worden. Met links, verwijzingen naar artikelen, andere auteurs en meer inspiratievol nieuws.

Het bekendste boek over de dood is het Tibetaanse Dodenboek. Het wordt in de traditie van het Tibetaanse Boeddhisme gebruikt als een tekst die voorgelezen wordt bij iemand die sterft of net is overleden. In de tekst de drie overgangsfasen van het uiteindelijk sterven naar wedergeboorte, de zogenaamde bardo’s. Het boek is in het Westen niet veel gebruikt, logisch, maar de kunst van het sterven die nog wel in christelijke tradities en teksten beschreven werd, is vandaag de dag ook geen dagelijkse kost meer.

Het was Stephen Covey die met zijn ‘7 eigenschappen van effectief leiderschap’ een lans brak om ‘met het eind voor ogen’ te leven en te werken. Een belangrijke oefening uit dat boek, en vele malen herhaald in allerlei sessies en workshops, is de verbeelding van je eigen begrafenis. Wie is daar dan bij en welke woorden spreekt men daar uit over jou? Hoe word je herinnerd? De oefening gaf soms een lichte schok bij mensen omdat de verbeelding van je eigen dood wel ‘binnen kwam’.

‘Leef, heb lief, lach, en laat een nalatenschap na.’ — Stephen Covey

Maar hoe gaan we vandaag de dag om met de dood, en dan vooral je eigen dood? Trodessa Barton, die zelf twee keer bijna dood ging, schreef ‘De zin van dood, een spiegel voor de onzin van het leven’ (uitgeverij Growing Stories). In het eerste deel beschrijft ze haar eigen verhaal, de aankondiging van de kanker en hoe ze daarmee omging. Ook het verhaal van een bijna dodelijke hersenvliesontsteking komt voorbij. Hoe ga je om met dit noodlot? Zoals vele verhalen over mensen die geraakt worden door kanker gaat ook Trodessa door de fasen van angst en het kwijtraken van controle naar acceptatie en meebewegen. ‘Als ik er zo over nadenk, heeft kanker het besef van eigen sterfelijkheid ontwaakt. De hersenvliesontsteking heeft er vervolgens voor gezorgd dat ik me aan mijn eigen sterfelijkheid heb overgegeven.’ Daarmee vertelt ze nadrukkelijk niet dat ze zich overgeeft aan het sterven zelf en dit boek gaat niet over het ‘goede sterven’.

Lieke Marsman, dichter en ziek van kanker vertelde het zo in een recent interview in de Volkskrant: ‘Filosofe Marli Huijer had het in de Volkskrant over goed sterven. Het is al heftig als je dood gaat en dan moet je dat ook nog goed doen? Moet je een bucketlist afwerken, zo veel pijnstillers nemen dat je niks meer voelt, netjes afscheid nemen, je financiële zaken op orde hebben? Nee, er is geen slecht sterven. Dat is het eerste dat een samenleving moet leren over de dood. Sterven mag ook schreeuwend van de pijn of angst, terwijl iedereen om je heen huilend gek wordt. Hoe erg zou het zijn als nabestaanden na iemands dood ook nog het gevoel konden hebben: nou, dit voldoet niet aan de normen van het goede sterven.’

Ook Trodessa Barton is bang om te sterven, om haar kinderen achter te laten, logisch, want zo is onze psyche ingesteld. Het is als de metafoor van de boom die ik eerder beschreef n.a.v. het boek ‘De worsteling’ van Maartje Swennen. Onze wortels houden ons in het leven, de kruin van de boom is het verlangen naar een heelheid die verder reikt dan het aardse bestaan. Maar het leren omgaan met onze vergankelijkheid, ons voorbereiden, ook al is de hele samenleving alleen maar ingericht op doorgaan, voortleven, is belangrijk. ‘Leer omgaan met de dood, daarna is alles mogelijk’, schreef de Franse filosoof Albert Camus. Kennen de dood en ik elkaar nu? Is nu alles mogelijk? De dood, dit duistere ongezellige fenomeen, zat verstopt in mijn tumor en in de bacterie in mijn lijf. Hij begeleidde mij naar een innerlijke stilte, naar een plek waar ik nog niet eerder was geweest. Een plek waar luisteren belangrijker werd dan praten en waar voelen de leidraad werd voor het denken. Ik durf wel te stellen dat de dood mijn meest waardevolle leraar in het leven is geweest.’

Zo zijn ook de interviews met 7 mensen die dood gaan die Trodessa Barton opzocht en beschrijft in het tweede deel van haar boek. Het zijn de verhalen van mensen die beseffen wat nu werkelijk van belang is, en loslaten wat hen altijd tegenhield in het leven. Aafke zegt in het interview: ‘Wij hebben zoveel onbewuste ideeën over onszelf, over de wereld en over hoe dingen zouden moeten zijn. Met de dood in mijn vizier liet ik al die ideeën los. Toen ik zo ziek was, kon ik eigenlijk alleen de intense liefde om me heen voelen. Liefde, daar gaat het om in het leven.’

Zo leert de schrijver Trodessa Barton ook haar eigen angst voor de toekomst — en voor de dood — los te laten. Bijvoorbeeld door een contract met die angst te maken zodat die angst niet meer zal overheersen bij elke beslissing. Een paar weken na dit kleine document gebeurt dan het volgende en het is zo hilarisch dat ik het helemaal citeer hier:

‘Een paar weken na het schrijven van mijn contract belde de bank mij op. ‘Mevrouw Barton, beseft u wel dat u vrij weinig van uw hypotheek heeft afgelost?’ ‘Ja’. ‘Het is namelijk belangrijk om daarnaar te kijken. Zo voorkomt u in de toekomst financiële problemen. Wilt u een afspraak inplannen zodat wij u daarbij kunnen helpen?’ ‘Nee, dat hoeft niet.’ ‘Maar mevrouw, het is toch echt verstandig om daarnaar te kijken’ Ik voelde direct de angst in mijn lijf. Even was ik stil. ‘Bedankt voor uw bezorgdheid. Maar dit is een bewuste keuze. Ik zou u eigenlijk een wedervraag willen stellen. Vind u dat ok?’ ‘Ja hoor’, antwoordde de vrouw, hoorbaar in verwarring. ‘Wat als u wist dat u er over twintig jaar niet meer zou zijn? Zou u dan liever uw geld in het aflossen van uw huis stoppen of in herinneringen?’ Stilte aan de andere kant van de lijn. Ik kies namelijk voor herinneringen. En als ik over twintig jaar wél leef, dan ga ik ervan uit dat ik iets heb verdiend aan mijn huis en dan verkoop ik de boel toch? Ik leef nu, niet in de toekomst.’

Met een aarzelende stem antwoordde de vrouw: ‘Zal ik dan maar een notitie maken dat u niet meer gebeld wilt worden?’

In het laatste hoofdstuk — ‘Vind de dood, voordat de dood jou vindt ‘— dan nog een wijze les voor ons allemaal. ‘Zou het niet verstandiger zijn om hem (de dood) te vriend te houden? Hem te bedanken voor iedere dag dat we hier nog op aarde zijn? Te vragen onze hand vast te houden, zodat we samen door het leven kunnen wandelen?’

Ron van Es, hoofdredacteur Optimist Magazine Online (OMO) & initiator Betekenis Boekenclub

Koop het boek hier — Trodessa Barton — De zin van de dood, Een spiegel voor de onzin van het leven. Uitgeverij Growing Stories