De TussenRuimte
gesprekken over de ‘liminale’ status in de samenleving
Er is een voor en erna. Wat ervoor was weten we. Wat erna komt nog niet. We hangen er nu tussen in. Er was een samenleving voor de coronacrisis. Er komt een samenleving na deze crisis. Maar hoe die er uitziet, weten we nog (steeds) niet. Sterker, we kúnnen het niet weten als we dat wat we weten van ervoor niet loslaten. Loslaten van wat was en hopen en verbeelden van wat er nodig is. En intussen is er de zogenaamde ‘liminale’ periode. De tussenruimte.
De liminale periode werd beschreven door de antropoloog Arnold van Gennep (1873–1957). Hij zag in een overgangsritueel een universeel patroon bij alle volkeren en benoemde drie categorieën:
1. De eerste fase, afscheiding, betreft symbolisch gedrag waarbij het individu afgescheiden wordt van een voordien vaste maatschappelijke status. Hierbij wordt de oude status eerst ‘vernietigd’ als voorbereiding tot de nieuwe.
2. Tijdens de middelste fase wordt de ‘reiziger’ ontdaan van elke uiterlijke manifestatie van zijn rang of rol en betreedt deze een soort ‘liminale’ status tussen vroegere en toekomstige identiteiten. Deze fase wordt vaak vergeleken met een (rituele) dood, of een verblijf in de duisternis van de baarmoeder in afwachting van de geboorte.
3. In de laatste fase overschrijdt het rituele subject deze drempel en maakt in zijn nieuwe sociale of religieuze rol zijn herintrede in de maatschappij. Met liminaliteit wordt bedoeld dat men zich tussen twee werelden bevindt, of op de drempel van een overgang.
Degenen die samen een liminale fase ondergaan vormen een bijzondere sociale groep, die zich vaak kenmerkt door wat Victor Turner (1920–1983) een Schotse cultureel antropoloog, communitas noemde: ‘gezamenlijkheid, sociale gelijkheid en solidariteit.’
Nu is die groep, de ‘communitas’ wel interessant in dit verband. Wie zijn dat in onze samenleving? Wie maken de overgang naar een andere fase, of gaan ons voor? Mensen uit de politiek, onderwijs, kunst, wetenschap, religie?
In een nieuwe podcastserie ga ik in gesprek met uiteindelijk 12 mensen, dit zijn ze:
Ron Bormans, voorzitter college bestuur Hogeschool Rotterdam, Desiree Bierlaagh, Practor Welzijn & Zorg, Anneloes Smitsman, wetenschapper, systeem architect, founder Earthwise Centre, Wouter van Noort, wetenschapsjournalist bij NRC, Mariëtte Lusse, lector en onderzoeker kinderarmoede, Werner Schouten, voorzitter Jonge Klimaatbeweging, Nienke Meijer, co-founder De Buitenboordmotor, Kees Klomp, lector, co-founder Thrive, Ninotchka de Windt, filiaalhouder Jumbo in Rotterdam en bestuurslid Rotterdam Pride, Jaap Fris/Niels Moshagen, founders We are Mindt — laboratorium voor een nieuwe economie, Hapé Smeele, fotograaf en uitgever en Mark Woerde, founder Let’s Heal.
‘De TussenRuimte is een podcastserie waarin ik twee vragen stel aan mijn gasten: 1. Wat moeten we loslaten — 2. Wat kunnen we ons verbeelden. Zo zijn de gesprekken een peilstok voor de verbeelding van een samenleving die we nu nog niet zien, maar wel kennen.’
Ik ben dus nieuwsgierig of de ‘communitas’, die groep mensen die verder kijken en verder verbeelden ons met hun verhalen kunnen meenemen. Ik hoop je als luisteraar te vinden van deze nieuwe serie podcasts.
Ron van Es — founder School for Purpose Leadership
In het boek ‘Het is Tijd’ schreef ik over deze liminale status en dat in verband met een ethisch model van handelen voor een andere samenleving. Daar eindigde ik met de woorden: ‘Staan we aan de vooravond van een werkelijke rite-de-passage? Wijst het morele kompas dat op tafel ligt echt naar het ‘ware noorden’?’
