De ruimte tussen toen en straks
kunnen we ons een toekomst verbeelden?
Dat er veranderingen nodig zijn in de wereld is als het zwaaien van een enorme open deur die je niet eens hoeft in te trappen. Het laatste zetje werd gegeven door de corona pandemie. Om het daarna af te maken met een verschrikkelijke oorlog op Europees grondgebied. Ineens weten we: alles heeft met alles te maken en de ketens van bedrijven zijn afhankelijk van toevoer van over de hele wereld en daardoor kwetsbaar.
Dus zijn er veranderingen nodig, veel veranderingen. En tegelijk is de wereld als een grote kluwen wol met veel losse draadjes, het lijkt onmogelijk om ze allemaal uit de knoop te halen. Daarom is het goed te weten dat alle veranderingen beginnen bij kleinere stappen. Losse stappen die een wandeling gaan vormen, een mars desnoods. Veranderingen die beginnen bij simpele ideeën, heldere besluiten, integer leiderschap.
All change is not growth, as all movement is not forward. — Ellen Glasgow
Voorbeelden
Een vorm van zo’n simpel idee kwam ik tegen in de film die Ruud Koornstra met zijn dochter maakte: ‘Het Paradijs op Aarde begint in Nederland’, met een prachtige positieve blik op de energietransitie. Ruud Koornstra heeft in die film o.a. een gesprek met Frank Boekholtz, founder van Zytec, die een oplossing heeft bedacht om met een magnetische koppeling pompen en ventilatoren aan te sturen. Handig en veel duurzamer, want die pompen en ventilatoren staan altijd op 100% (kost dus veel energie) waardoor kleppen ze moeten afremmen omdat ze niet altijd op 100% nodig zijn (weer energie). Een uitvinding vanuit ‘een schuurtje’ zoals dat in de film heet. Maar deze uitvinding uit dat ‘schuurtje’ van Frank Boekholtz kan veel bijdragen aan die energietransitie over de hele wereld. ‘Deze innovatieve technologie maakt het mogelijk om tot 50% op het energieverbruik en tot 50% op de bedrijfskosten te besparen.’ En dat wereldwijd met al die fabrieken en installaties. Dat is dan opeens geen ‘klein bier’ meer.
Dit is dus zo’n losse draad uit die kluwen wol waaraan getrokken wordt en die meewerkt om het vraagstuk ‘energie’ te helpen ontknopen. En zo zijn er veel meer. Simpele ideeën, die zo simpel lijken dat we ze over het hoofd zien. Maar we hebben het tij mee, want we moeten wel naar andere oplossingen kijken, oplossingen die uit die duizenden ‘schuurtjes’ komen van logisch denkende mensen, uitvinders, idealisten en jonge ondernemers die het anders willen gaan doen.
Bestaande structuren helpen niet meer. Misschien opvallend aan die nieuwe ideeën is dat er een oude relatie wordt gezocht naar een natuurlijk evenwicht. Zoals de voedselcoöperaties die ‘teruggaan’ naar het verbouwen van seizoensgebonden voedsel en met respect voor het land. Op een kleinere schaal en in directe relatie met boer en consument. Geen enorme grootschaligheid meer waardoor er een monocultuur ontstaat die letterlijk uit z’n jas groeit en mensonwaardig wordt. Zoals ze dat bijvoorbeeld bij Rechtstreex doen, van de boer via een ‘wijkchef’ naar de consument. ‘Zo krijg je niet alleen de lekkerste streekproducten (maximaal 50 km vervoerd), maar je bouwt ook mee aan een voedselketen die korter, lokaler, eerlijker én socialer is.
Of zoals Moyee Coffee dat doet door niet alleen de koffiebonen te helpen verbouwen in Ethiopië, maar daar ook het branden van de koffie te laten doen. Zo creëer je ook werkgelegenheid. ‘Op dit moment verdwijnt 90% van de totale koffie waarde in de zakken van een handjevol grote multinationals, die wij Big Coffee noemen. Dit betekent dat de koffieboeren achter blijven met slechts 10% van de waarde. Wij mogen dan ondernemers zijn, maar deze disbalans is op geen enkele manier te rechtvaardigen!’
Een natuurlijk evenwicht heeft dus te maken met natuur, het milieu, maar ook met menswaardig bestaan. Dat betekent dat niet langer een klein deel van de wereldbevolking het meeste geld zal hebben, maar er een eerlijker verdeling moet komen. Een natuurlijk evenwicht is allang geen idealisme van kleinere bedrijven meer, gelukkig, en steeds meer bedrijven hebben begrepen dat er verandering moet komen in hoe we met grondstoffen, mensen en sociale omgeving moeten omgaan.
Cultuur
Om een dergelijke omslag in het denken en handelen mogelijk te maken is er wel vrijheid nodig; een cultuur waarin je vrij genoeg bent om van mening te veranderen. Helaas lijkt het er steeds meer op dat we ons opsluiten in een strakke maatvoering van meningen en gedachten. Een verkokerde blik op de omgeving, dat kleine stukje van onze eigen wereld, of die dit-doen-we-nu-eenmaal-zo-cultuur. Tegenstellingen worden gebouwd en moeizaam afgebroken. Hakken in zand en gebalde vuisten van innerlijke woede. Waar is de open blik om bevangen te kunnen worden door nieuwe ideeën?
Een mooi voorbeeld van dat vastzitten in je eigen systeem beschrijven Paul Watzlawick, John Weakland en Richard Fish in hun boek ‘Change: principles of problem formation and problem resolution’. In een kleine zeilboot zitten twee zeilers ieder aan een kant. Uit alle macht proberen zij aan hun eigen kant de zeilboot recht te houden en op een koers te varen die ze ieder apart hebben bedacht. ‘Telkens als de een verder naar buiten leunt, moet de ander ook verder naar buiten leunen, en zo blijven ze zich allebei beijveren om het door de ander verstoorde evenwicht te herstellen, terwijl de boot zelf volkomen recht zou liggen, als de zeilers niet zulke acrobatische toeren zouden uithalen om haar te stabiliseren. Om deze bizarre situatie tot een oplossing te brengen, is het blijkbaar nodig dat althans een van beiden iets schijnbaar onverstandigs doet, namelijk: niet meer, maar minder stabiliseren, want dit dwingt de partner meteen om zijnerzijds ook minder van hetzelfde te doen, als hij niet in het water wil vallen.’
In psychologische zin helpt dit voorbeeld van de twee zeilers die aan beide kanten van de zeilboot hangen en elkaar uit alle macht ‘in stand houden’ door in een gesprek ineens over te steken en aan de kant van je gesprekspartner te gaan zitten. Uit schrik dat de boot nu zal omslaan zal die gelijk op een andere plek gaan zitten. Zo is de status quo, waar maar geen verandering in komt, een nieuwe situatie worden. In die nieuwe situatie kan ook anders gekeken worden naar oplossingen.
De tussenruimte
Het is duidelijk — we leven in een zogenaamde ‘tussenruimte’ in deze tijd. Oude systemen falen en hebben niet voor het welzijn gezorgd waar we de huidige samenleving bij gebaat is. Maar hoe we een constructieve maatschappij vorm gaan geven waar alles met alles verbonden is op een menselijke manier is vaak nog een vraagteken. Dat is waarom ik 12 mensen sprak in een podcastserie. Deze mensen komen uit verschillende domeinen zoals wetenschap, kunst, economie, ondernemerschap, onderwijs, zorg en ecologie. Ik stelde hen slechts die twee vragen die nu belangrijk zijn: wat moeten we loslaten en wat kunnen we ons verbeelden?
Deze gesprekken met de 12 mensen hebben geleid tot wat ik LichtHuis ben gaan noemen. Een onafhankelijk platform waar we interactieve sessies organiseren. Sessies rondom thema’s die actueel zijn. De vragen die we nu hebben over werk, leven, samenleving, planeet — over onze zorg over de zorg, over de rol van wetenschap, over het effect van ecologie, over nieuwe inzichten in economie, over de onderstroom in de samenleving, over de tweedeling in grote steden, over de arbeidsmarkt, over maatschappelijke verantwoordelijkheid, ondernemerschap, en nog veel meer.
Onze sessies willen we ook organiseren in bedrijven en organisaties zelf. Sessies waar we die andere lastige vragen stellen. Vragen die je soms ongemakkelijk maken. Vragen die schuren. En vragen die vragen om een beweging. Want we zijn niet geïnteresseerd in alleen maar een inspiratie volle bijeenkomst. Die lijken teveel op dezelfde rondjes langs de velden. We geloven ook niet in een beetje water bij de wijn. Daarvoor is deze tijd te tumultueus, te spannend. Deze deze tijd, de tussenruimte, vraagt om andere stappen te willen maken.
Ron van Es — founder & mentor School for Purpose Leadership en oprichter LichtHuis
