De maat nemen.

In de methode van wat voice dialogue is gaan heten, geef je ruimte aan de verschillende stemmen in jezelf. De methode gaat daarmee verder op waar Carl Jung al mee experimenteerde, namelijk de verschillende kanten van een persoonlijkheid. Introvert versus extrovert, denken versus voelen, etc. Ook een pionier als Roberto Assagioli heeft — zeven — typische manieren omschreven hoe een mens zich kan manifesteren. Hoe dan ook, we weten door onderzoek dat manifestaties van onszelf, of de verschillende stemmen in ons, gedrag en patronen verklaren. Ofwel: waarom doen we wat we doen, en als we dat doen is dat dan altijd bevorderlijk voor ons welzijn?

In voice dialogue — wat zowel zeer inzichtelijk als verklarend kan werken — merk je ook dat we onszelf steeds lijken tegen te spreken. Er is altijd wel een stem die ons de maat neemt: wie ben jij dan wel…? Ook is er de vergeten stem van het (innerlijke) kind, de jammerlijke ontdekking van de lafaard in ons, de onbezonnen held, de vaderlijke hand en de jaloerse slungel. Zoveel stemmen in ons en al die stemmen zijn van ons. Onze persoonlijkheid lijkt daarmee op de verschillende geslepen kanten van een diamant; je kunt hem hem alle kanten opdraaien — binnenin blijft het dezelfde diamant — maar aan de buitenkant lijkt die diamant net steeds weer even net anders te zijn.

De meest opvallende manier om die verschillende stemmen in onszelf te ontdekken is de lege stoel. Als je op zo’n lege stoel plaats neemt en gevraagd wordt namens het kind, de vader, de geliefde, de egoïst, de depressieve jongeling te spreken, zul je die stem ook vinden. Door je te vereenzelvigen met dat deel van jouzelf, die ene geslepen kant van je diamant, hoor je jezelf namelijk hardop praten. Je geeft zo woorden aan het vergeten kind, de vader, de depressie, het verlangen. Misschien hoor je dan wel voor het eerst wie dat deel in jou is. Het deel dat soms helemaal bedolven is onder de waan van het leven, vergeten. Of dat deel dat er niet mocht zijn, te ingewikkeld. Of het stuk in jou dat nooit ruimte heeft gekregen omdat je bedacht hebt daar niet mee om te kunnen gaan.

Ruimte geven aan stemmen, aan ideeën, aan verlangens, aan wie we ook zijn, geeft een volledig beeld. Niet altijd leuk, niet altijd opwekkend, maar wel verhelderend. Want niet de stem met het meeste geluid heeft ook het meeste recht om er te zijn. Niet de stem die alle aandacht heeft opgeëist heeft ons het meeste gebracht in het leven — die stem, dat deel in ons, dat ons krachtig uit die situatie haalde waar we mogelijk ten onder zouden gaan? Of andersom misschien wel — is het de stem van neerslachtigheid, van slachtofferschap waar we ons aan over gaven, die de andere stemmen van kracht en weldaad heeft overwoekerd? Ergens in ons verleden hebben bepaalde stemmen altijd de voorrang gehad omdat we kozen — diep onbewust — voor een situatie. En die situatie zal ons op een bepaald moment in het leven benauwen. Het effect van trauma, waardoor we die keuzes hebben gemaakt, zal ons verderop in het leven geketend houden. Het is tijd om alle stemmen te horen.

Deze omschrijving van de lege stoel en het effect van voice dialogue heb ik nodig gehad om bij mijn eigenlijke punt te komen: de maat nemen. Elkaar de maat nemen dus.

Stel nu dat we een lege stoel neerzetten en daar de planeet aarde uitnodigen om op te gaan zitten? Wat zou de planeet daar dan in die stoel gaan zeggen? Welke verlangens, ideeën, verborgen en niet verborgen depressies komen dan naar boven? Wat is de klank van de stem van planeet aarde. Waarin is zij niet gezien, genegeerd? Waarin is de planeet aarde beschadigd? Hoe leren we dan de planeet aarde zo beter kennen? Wat was voor ons verborgen of over het hoofd gezien?

Hebben we dit ooit wel eens geprobeerd: de aarde zelf te laten spreken? Of duwden wij de aarde — voorzichtig — aan de kant en gingen voor de aarde spreken. Want we zagen dat de aarde begon te hakkelen, te stotteren en wij zagen dat met ‘plaatsvervangende schaamte’ aan en namen het maar even over. Wij begonnen zo met onze stemmen — goed gearticuleerd, met gewichtige woorden — groepen mensen toe te spreken. Namens de aarde natuurlijk. Of we gingen boeken schrijven, om het nog beter uit te leggen. Congressen organiseren, politieke partijen oprichten, organisaties optuigen. Alles voor het goede doel, alles voor de planeet aarde. Die zo slecht uit haar eigen woorden kwam.

Met dat we dat gingen doen, verkleurden ook onze stemmen. Langzaam werd de stem van de planeet aarde weggedrukt en gingen onze eigen stemmen de discussie voeren. De woorden werden ónze woorden, de ideeën werden ónze ideeën. Ofwel: wij gingen op de stoel van planeet aarde zitten. Als een koning op zijn troon.

Maar er kwamen uiteraard meer stoelen, meer tronen, veel meer stemmen en langzamerhand werd de oorspronkelijke stoel van planeet aarde naar achteren geschoven, de coulissen in. Kwam onder het stof terecht. En al die verschillende tronen, waarop al die verschillende koningen zaten met al die verschillende stemmen, gingen elkaar eens flink de maat nemen.

‘Wat dachten die anderen wel? Hoe kwamen ze erbij? Welk bewijs hadden ze dan?’ En de maat, hij werd genomen. Elke dag. En de stemmen, ze werden een kakofonie. En de planeet aarde, die kwijnde weg.

Laten we er eens een actueel praktisch voorbeeld bijhalen. Ik was verbijsterd, echt verbijsterd, na het zien van de documentaire ‘The Planet of the Humans’. Jeff Gibbs, regisseur gaat daarin op onderzoek uit naar hoe groen de groene energie is die ons van alle kanten wordt beloofd. Deze Jeff Gibbs is zelf een groot ‘believer’ van de energietransitie en wil niets liever dat alle fossiele brandstof verbannen wordt. Maar dan vallen hem een aantal dingen op. De duurzaamheid van zonnepanelen is helemaal niet zo duurzaam. De bouw van windmolens gaat ten koste van natuurgebieden. En de inzet van biomassa is zelfs ronduit schadelijk voor het milieu en mens. In zijn documentaire ontrafelt hij ook nog eens de herkomst van veel geld in de green movement in Amerika en zet dikke vraagtekens bij de eerlijkheid bij sommige vaandeldragers van de energietransitie. Gaat het hier niet opnieuw weer om het geld in plaats van goede bedoelingen? Is de rol van banken op z’n minst niet discutabel? Zijn leiders in de groene beweging gecorrumpeerd?

De film van Jeff Gibbs, een prima onderzoeksjournalist lijkt me, heeft nogal wat tegenstemmen opgewekt. En inderdaad, de tegenstemmen uit de groene beweging, die stemmen die voor de planeet aarde zeggen te zorgen, hebben deze film nu verketterd. ‘Nietwaar. Oneerlijk. Nestbevuiling’. Zo brengt, zeggen zij, de film van Jeff Gibbs tegenstanders van energietransitie alleen maar in de verleiding klimaatverandering nog meer te ontkennen.

Een stem, uit vele, Josh Fox, schreef de volgende tweet: The media apocalypse has come full circle @BreitbartNews⁩ is DEFENDING Michael Moore ⁦@MMFlint⁩ against ME. That should tell you everything you need to know about #PlanetoftheHumans Left-Wing Activists Are Trying to Cancel Michael Moore.

Dus een zeer rechtse denktank pakt het nieuws van de film van Jeff Gibbs op, waar Micheal Moore, de zeer bekende Amerikaanse documentairemaker executive producer van is, om de eigen ideeën van klimaatontkenning eens kracht bij te zetten en dat is voor Josh Fox genoeg reden om de film als slecht te betitelen? Een mooi staaltje van cirkelredenering en ontkenning van dat wat Jeff Gibbs als kwalijk tegenkomt in wat een groene energie beweging juist niet hoort te doen.

De maat nemen. Op de stoel van planeet aarde gaan zitten. De eigen stem horen. En willen horen. Zo is er een wereld ontstaan van vele stemmen tegen vele stemmen. En de stem om wie het gaat, is verstomd. Maar polariseren is niet de oplossing. Is nooit de oplossing. Maakt alleen dat de eigen stem het eerst en het laatst wordt gehoord.

En wiens stem in ons is dat eigenlijk? Want terug naar voice dialogue: is de stem die schreeuwt ook de stem die gehoord moet worden in onszelf. Is de stem die luid is, niet ook de stem van de angst voor de dood? De stem om vergeten te worden? De stem om gelijk te krijgen (waar je dat vroeger nooit kreeg)? Is de stem om de spotlight op je te krijgen, misschien wel de stem van je haantje-de-voorste omdat je daar zo naar verlangd? Wie zijn die stemmen die tegen de muren van het politieke strijdperk klateren? Het is niet de stem van de stilte. Niet de stem van het goede doen in het onzichtbare, niet de stem van het ‘bidden’ in de eigen ruimte. Het zijn de stemmen die gehoord zullen moeten worden. Met hoge harde klanken. Met het gelijk aan de eigen zijde. Niet de stemmen van verbinding. Of de stemmen van het ‘ik en jij’ waarvan Martin Buber ooit over schreef. De stemmen waarin geleerd kan worden van elkaar. Ontmoet kan worden. Gezien kan worden.

Wat nu als we de stoel van de planeet aarde van het stof ontdoen. Uit de coulissen trekken. En de planeet daar weer laten zitten. In die eigen stoel. En wij gaan luisteren. Welke stem horen we dan?

Wat nu als we niet onze eigen stemmen willen horen, maar eerst leren ons dienend op te stellen. Wat wil gehoord worden? Wat wil gedaan worden? Wat is er nodig?

Toen Donald Trump tot grote ontzetting — inclusief die van mij — gekozen werd tot president van Amerika en verteld werd dat hij de stem van Amerika was, welke stem was dat dan? Ik vertelde een Amerikaanse vriend daarna dat het nu zaak was dat de tegenpartij, de Democraten, nu juist niet met schelle stem tegen hem tekeer moesten gaan, maar in redelijke stilte en in lokale communities hun juiste werk moesten gaan doen en daar mensen verbinden. Niet hun stem verheffen om ‘tegen’ te zijn, maar hun zachte stemmen laten horen om in liefde het goede werk te doen waar het zo nodig was. Maar ego’s waren te sterk, de roep om macht die de neus voorbij ging te krachtig, de eigen stem die al zo vaak had geklonken kon niet opzij gezet worden. Het resultaat is een land in tegenstelling. En ook hier in Nederland klinkt die tegenstelling vaker dan de verbinding. Is de haat voor de ander groter dan de liefde voor een mede-mens. Is de framing van een verhaal belangrijker dan de waarheid die de planeet goed zou doen.

Wat het zien van een film als ‘The Planet of the Humans’ mij weer leert, is dat ik eerst weer mijn eigen stemmen moet opzoeken. Wie heeft het grootste woord en is die op dit moment ook nodig? Wat het mij ook leert is dat ik met mijn stem eerst moet leren dienen. In dit geval de planeet aarde. Moet luisteren naar haar verhaal. Om te beginnen in mijn binnenkamer. Wat is er nodig? Om zo opnieuw weer te leren dat ik onderdeel ben van haar verhaal, en niet andersom. Dat ik niet namens haar kan spreken omdat ze een eigen stem heeft. Dat ik geen ingewikkelde woorden hoef te verzinnen, rekenmodellen hoef te maken, geen convenanten hoef op te stellen, omdat haar stem luid en duidelijk klinkt.

Opeens klinkt dit oude liedje in mijn hoofd, geleerd op een christelijke basisschool: ‘Stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw, de hemel en de aarde’. In de latere fasen van mijn leven heb ik dit liedje altijd oubollig en moeilijk te geloven gevonden, maar het raakt nu de kern. Niet dat we stil moeten zijn en afwachtend. Maar we moeten wel eerst luisteren en leren begrijpen. We moeten wel eerst leren zien en leren. We moeten wel eerst stil zijn om de eigen stemmen, de werkelijke stemmen te horen. De stem van planeet aarde. De stem van de creatie, waar we onderdeel van zijn. De stem van het geheel, waar we een draadje in vormen. En dan maar zien of het ons samen gaat lukken. In liefde en afhankelijkheid.

Ron van Es