De geest krijgen.
Ik schrijf dit in het weekeinde van het Pinksterfeest. Het moment dat de geest uitwaait en mensen vlam vatten. In de ban raken van een groots idee, deel uitmaken van een beweging. Mensen van allerlei slag en afkomst. De geest krijgen om uit de routine te stappen. Op te staan. Hun ideeën in de vorm durven zetten. Erkennen dat ze anders zijn, nee, willen zijn. Of eigenlijk niet anders, maar zichzelf, en als anderen dat ‘anders’ vinden dan moet dat maar.
‘Here’s to the crazy ones. The misfits. The rebels. The troublemakers. The round pegs in the square holes. The ones who see things differently.’ De inmiddels beroemde tekst van de Apple commercial in 1997. Een tekst niet door Steve Jobs bedacht, maar door Rob Siltanen van het reclamebureau. Later vertelde Steve Jobs, vlak voor hij stierf, wel dit: ‘That’s a very limited life. Life can be much broader once you discover one simple fact, and that is — everything around you that you call life, was made up by people that were no smarter than you. And you can change it, you can influence it, you can build your own things that other people can use.’
Ik ken heel wat mensen die de geest kregen en hun leven anders inkleurden. Omdat het niet anders kon. Omdat het niet anders kan. De geest waait waarheen hij wil en jij waait mee. Omdat het verlangen naar je eigen weg nu eenmaal sterker is. Zo sterk als je geest.
Er is een zogenaamde ‘motivational speech’ van de acteur Denzel Washington te vinden op YouTube. Het is een speech die hij houdt voor studenten die hun examen hebben gehaald. Zij staan klaar om de wijde wereld in te trekken. En ach, er zijn zoveel van die speeches natuurlijk, maar deze heb ik over de periode van een aantal maanden een aantal keer gezien en hij blijft mij bij. Waarom? Omdat Denzel Washington in de eerste plaats eerlijk is, ook naar zichzelf, en in die korte speech benoemt dat de weg die je gaat lastig zal zijn. Hij maakt een opmerking die hij steeds herhaalt: ‘fall forward.’ Je gaat vallen, vertelt hij, maar val dan niet naar achteren. In het Engels klinkt dat als ‘falling back’, ergens op terug kunnen vallen als je het avontuur aangaat. Nee, vertelt hij die studenten, ga niet het leven aan met het idee om ergens op terug te kunnen vallen. Als je valt, val dan voorwaarts. Dan zie je tenminste waar je valt. Maar ook, kies voor de toekomst, voor de richting vooruit. Neem risico’s. Val, probeer, val weer, probeer verder.
‘Nothing in life is worthwhile unless you take risks. Fall forward. Every failed experiment is one step closer to success.’ –Denzel Washington –
Voorwaarts vallen, het is wat Victor Frankl ooit benoemde als betekenis willen geven, de wil tot leven. Die wil-tot-betekenis is vooral iets dat we moeten ontdekken en het vraagt om een actieve houding. Viktor Frankl schrijft daarover: ‘Wij moeten ons wachten voor de tendens, waarden uitsluitend te beschouwen in termen van zelfexpressie van de mens. Want logos, of ‘betekenis’, is meer dan oprijzen uit het bestaan, het is veeleer een confrontatie met het bestaan.’
Vrij vertaald kun je Victor Frankl lezen en begrijpen als iemand die aan een mens niet vraagt om zich kenbaar te maken omdat het zo goed is voor hem of haarzelf, maar zich kenbaar te maken omdat het leven dat vraagt. Het is een wil-tot-betekenis, waarbij de wil niet alleen in de handen van de mens zelf ligt. Het leven wil dat ook, zeg maar. Daarbij is frustratie — ‘het lukt niet, ik luk niet’ — een belangrijke motor om de wil aan te laten ‘slaan’. Het is de contactsleutel van de auto. Om in dat licht te gaan staan, is er soms een existentiële crisis nodig. Victor Frankl schrijft dat die crisis of frustratie voortkomt uit:
1. Frustratie met het bestaan zelf.
2. Frustratie met de betekenis of de zin van het bestaan.
3. Frustratie met streven naar een concrete betekenis in het individuele bestaan, ofwel de wil tot betekenis.
In deze frustratie komt de geest langs. En vertelt Steve Jobs aan een journalist: ‘The minute that you understand that you can poke life and actually something will, you know if you push in, something will pop out the other side, that you can change it, you can mold it. That’s maybe the most important thing. It’s to shake off this erroneous notion that life is there and you’re just gonna live in it, versus embrace it, change it, improve it, make your mark upon it.’
In een interview in Trouw van 8 juni jongstleden, vertelt dichter/schrijver Willem Jan Otten over zijn ‘geest-ervaring’ en dit trof me in zijn verhaal: ‘Ik denk dat veel mensen, misschien bijna iedereen wel, een gemis ervaart, een gevoel iets kwijt te zijn. Daar gaat het paradijselijke verhaal over, het eerste en belangrijkste verhaal van onze cultuur.’ En dan over dat Pinksterverhaal: ‘Jezus liet niets achter toen hij vertrok. Geen leer, geen regeltjes, geen wetten, zelfs geen opvolger. Alleen zijn liefde, het enige wat hij te bieden heeft, en precies dat dringt niet tot de mensen door. Er ontstaat na zijn hemelvaart een gapend gemis en uit dat zwarte gat verschijnt de gemeenschap van gelovigen. Het geestelijke wordt fysiek, een adem die van buitenaf door je heen blaast en een lichamelijke reactie ontlokt.’
De geest krijgen en een ‘misfit’ worden. Een betekenisvol leven willen leven. Doen wat je hart je ingeeft. ‘They’re not fond of rules. And they have no respect for the status quo. You can quote them, disagree with them, glorify or vilify them. About the only thing you can’t do is ignore them. Because they change things. They push the human race forward. And while some may see them as the crazy ones, we see genius. Because the people who are crazy enough to think they can change the world, are the ones who do.’
Ron van Es
