De aandacht verloren
het verontrustende boek van Johann Hari
Een boek dat mij nog een hele tijd zal bezighouden, is het boek ‘De aandacht verloren’ (uitgeverij Nijgh & Van Ditmar) van Johann Hari. In het boek kaart hij het grote probleem van digitale verslaving aan, iets wat ik sterk zie bij mijn kleinkinderen overigens, maar doet dat op zo’n openhartige manier en met zoveel kennis en feiten dat je als lezer na verloop het boek weglegt om te constateren: het probleem is nog veel groter dan ik al dacht.
Het boek begint met de reis van Johann Hari met zijn petekind die hij ooit een reis naar Graceland van Elvis heeft beloofd en nu jaren later die belofte nakomt. Maar er moet één ding worden beloofd door het inmiddels 19 jarige petekind: geen constant geloer op die telefoon! Die digitale verslaving — die hij al bij zichzelf had gezien — maakte dat normaal contact amper mogelijk was. ‘Je moet beloven dat je hem uitzet, behalve ‘s avonds. We moeten terug zien te keren naar de werkelijkheid. We moeten opnieuw verbinding zoeken met wat voor ons belangrijk is.’
Zo begint de reis naar Graceland waar bezoekers bij de ingang een tablet (!) in de handen geduwd krijgen om via het scherm alle wetenswaardigheden te zien krijgen van het landgoed van Elvis. ‘Tot dusver had hij (het petekind) in elk stadium van de reis zijn belofte verbroken’, schrijft Hari. ‘Toen het vliegtuig twee weken daarvoor landde in New Orleans greep hij meteen naar zijn telefoon, terwijl we nog in onze stoelen zaten. ‘Je hebt beloofd die niet te gebruiken’, zei ik. Hi antwoordde: ‘Ik bedoelde dat ik niet zou bellen. Ik moet natuurlijk wel gewoon mijn Snapchat en mijn berichten bijhouden.’ Dat zei hij met stomverbaasde oprechtheid, alsof ik hem had gevraagd tien dagen lang zijn adem in te houden.’
Deze opmaat voor de rest van het boek waarin de schrijver ook zelf een maand cold turkey gaat afkicken neemt je mee door de afgelopen 10 tot 20 jaar waarin de hele wereldbevolking is meegenomen met de gevolgen van digitalisering. Het internet en de vele apps dus. Met daarbij de manier van communiceren. Want daar ligt m.i. op dit moment het grootste probleem. Door het aanbod van nieuws — clickbait en hapklaar — verdiepen we ons niet meer in het hele verhaal. Sterker nog, we zijn verleerd om ons te concentreren om het hele verhaal tot ons te nemen. We lezen koppen die verwijzen naar andere koppen. Is het waar? Dat weten we niet want dat vertellen de koppen in het nieuws niet. Zoeken we dat dan uit? Daar is geen tijd voor want andere koppen dienen zich alweer aan.
Hari laat ons lezen dat deze verslaving heel bewust is ingezet door de technologische industrie. Hoe kun je zo snel mogelijk en zo veel mogelijk verdienen aan de consumenten, wij dus. Van doodgewone spelletjes (met advertenties) tot grappige filmpjes (met advertenties) tot de nieuwsgierigheid waar iedereen zich mee bezighoudt (met advertenties) tot pakkend fopnieuws (met advertenties).
In het boek echt tientallen wetenschappelijke feiten die hij ophaalt in interviews met wetenschappers wereldwijd. Niet droog opgesomd, maar goed geschreven uitgelegd. Langzaam besef je: deze manier van leven is echt gevaarlijk. Omdat als we ons niet meer kunnen verdiepen in de waarheid van een verhaal — er is geen tijd, geen focus, geen aandacht meer voor — dan worden we als lezers, kiezers, burgers meegesleept door onbetrouwbare en vaak anonieme bronnen.
‘Ik bleef maar puzzelen op deze vraag. Waarom? Het meest overtuigende antwoord kwam van de Noorse wetenschapper Thomas Hylland Eriksen, hoogleraar sociale antropologie. Sinds de industriële revolutie, vertelde hij, zijn onze economieën opgebouwd rond een nieuw en radicaal idee; economische groei.’ (…) ‘Als de economie van een land groeit, worden de politici waarschijnlijk herkozen. Als een bedrijf groeit, worden de CEO’s waarschijnlijk geprezen en beloond. Als de economie van een land, of de aandelenkoersen van een onderneming krimpt, lopen politici of CEO’s risico om te worden weggestuurd. Economische groei is het centrale ordende beginsel van een samenleving. Het is de kern van hoe wij de wereld zien.’
We zullen dus weer de aandacht voor ons zelf en de wereld om ons heen terug moeten kringen, of we we verliezen alle aandacht en dan rest ons het eeuwige consumentisme. Klik, klik, klik, scroll verder …
Ron van Es — mentor bij School for Purpose Leadership
Bestel het boek bij YouBeDo, waar je bij aankoop 2,70 van de vaste boekenprijs kunt doneren aan een goed doel. Heb je toch al weer een halve karmapunt te pakken!
