Blauw Wit Rood
Er loopt een grens door Nederland
Korte boekentips van de Betekenis Boekenclub
Regelmatig geef ik hier een korte boekentip van een inspirerend boek dat betekenis heeft voor samenleving, zingeving en persoonlijk leven.
De bibliotheek van de Betekenis Boekenclub groeit gestaag met betekenisvolle boeken. Neem een kijkje bij de inmiddels meer dan 35 boeken — en meer — die uitgebreid beschreven worden. Met links, verwijzingen naar artikelen, andere auteurs en meer inspiratievol nieuws.
Er bestaat een ‘Atlas van Afgehaakt Nederland’, geschreven door geograaf Josse de Voogd en strategische adviseur (o.a. van Instituut Clingendael) René Cuperus. ‘Ze laten zien hoe, vaak gestapelde, verschillen in opleidingsniveau, inkomen en gezondheid zich vertalen in sociaal-culturele voorkeuren en politieke keuzes en hoe die over het land zijn verdeeld.’ Ze zijn afgehaakt van de politiek, vertrouwen bestuurders niet meer, zijn steeds minder een onderdeel van het democratisch bestel geworden. Teleurgesteld, niet gezien, geen belangstelling meer.
Karel Smouter beschrijft in zijn boek ‘Blauw Wit Rood’ dat dit afgehaakte deel opvallend vaak en veel te vinden is in het oosten van het land. Buiten de Randstad waar de snelgebekten wonen, waar journalisten werken en politici kind aan huis zijn bij tv programma’s. Op bezoek bij een van de bazen van ANP laat Smouter zien waar deze ‘nieuwsfabriek’ geen oog heeft gehad als het gaat om belangrijke nieuwsfeiten onlangs die plaats vonden in het Oosten. ‘Oké, oké,’ onderbreekt ene Johan Groeneveld hem dan, ‘maar er is natuurlijk wel een reden waarom alle landelijke media in het westen des lands zitten. Hier wonen nu eenmaal de meeste mensen. ‘Niet dus’, zeg ik. ‘Zo’n zeven miljoen Nederlanders wonen in de Randstad, ruim toen miljoen daarbuiten’.
Er loopt een grens door Nederland en die grens ligt ongeveer na Amersfoort en loopt van Noord naar Zuid. Afgehaakte Nederlanders die steeds minder gehoord en gezien worden wonen onzichtbaar aan de Oost-kant. Dat is heel lang ‘goed’ gegaan. Totdat de vlaggen omgekeerd werden opgehangen.
Karel Smouter, op dat moment journalist bij NRC en correspondent Oost-Nederland, fietst in mei 2019 door de Achterhoek als hem iets opvalt. Omgekeerde Nederlandse vlaggen. Zo begint zijn journalistieke zoektocht naar de ongekende onvrede over politieke besluitvorming die bewoners en boeren van het oostelijke deel van Nederland hard zal raken. Hard zal raken zonder hen — naar hun gevoel — mee te nemen in die besluitvorming. Ze zijn het meer dan zat. In Trouw zegt Karel Smouter: “Ik zag de gelijktijdige geboorte, als je dat zo kunt noemen, van allerlei actievoerders. Allemaal mensen bij wie iets ontketend was. Boze boeren werden ze genoemd, maar tijdens de gesprekken aan hun keukentafels zag ik vooral bezorgdheid, vrees voor de toekomst. Johan Remkes, de stikstofbemiddelaar, benoemt dat treffend in zijn rapport: ‘De oprechte wanhoop die in de ogen van redelijke mensen te zien is’.”
De rest is geschiedenis kun je zeggen. We hebben het allemaal gezien — en ik, midden in Rotterdam wonend, heb ze zelfs ook langs horen komen — met hun trekkers en omgekeerde vlaggen. Sindsdien is de situatie niet verbeterd, zitten onderhandelingen muurvast, geloven steeds minder mensen in een structurele oplossing en zit het kabinet werkloos thuis.
Karel Smouter beschrijft in zijn boek een van de gesprekken die hij heeft: ‘Natuur moet worden beschermd, punt. Maar in Nederland, zeker in de regio, moet je mensen méénemen daarnaartoe. We zijn hier van het overleg en van het wederzijds vertrouwen. Deze maatregelen worden echter zomaar over ons uitgestort.’ Of het ‘zomaar’ is valt te betwijfelen als je leest dat er al jaren over gepraat wordt, en vooral gewaarschuwd. Biodiversiteit, de uitdijende veestapel, de enorme schaalvergroting; het kan natuurlijk zo niet doorgaan. In Den Haag heeft men waarschijnlijk ergens gedacht: wie niet horen wil, moet maar voelen. Maar ja, dat is dan in de Randstad bedacht. En daar zijn ze weer niet zo goed om de ‘afgehaakten’ mee te nemen in vastgeklonken besluiten.
Karel Smouter schrijft: ‘Democratie gaat, zo laten de voorbeelden uit Stroe en Kootwijk zien, evenzeer over legitimiteit als over draagvlak. Ook bij de verduurzaming van Nederland komt het democratisch feilen aan de oppervlakte. De inspraak die er is lijkt vaak voor de bühne te zijn en op de manier waarop de verduurzaming van Nederland plaatsvindt is vaak maar weinig controle.’
In een gesprek voor Optimist magazine dat ik onlangs had met socioloog Shervin Nekuee, een man van Iraanse afkomst en al heel lang in Nederland, leerde ik iets nieuws, namelijk dit: ‘Kijk, in een vlak land waar je ook rekening moet houden met de zee, is het noodzaak planmatig te gaan denken. In mijn thuisland kijk je op tegen de bergen van zesduizend meter of een oneindige woestijn. Dus je moet je verhouden tot die natuur. En dat planmatige denken hier — wat is het plan, wat kan mijn plan zijn? — is ook nu een gegeven in de cultuur in Nederland. Dat was voor heel lang goed, maar het lijkt alsof we nu in de schaduwzijde daarvan zijn. Het lijkt erop dat de Rijksoverheid alles vanaf het dashboard kan bedenken.’
In Trouw zegt Karel Smouter over dat dashboard denken: “De stikstofcrisis is nog maar een voorbode van wat ons te wachten staat aan ingewikkelde vraagstukken door de klimaatverandering. Mijn zorg is dat we ons door de polarisatie zo laten verlammen dat we niet op tijd zijn met het oplossen van deze vraagstukken.” Want oplossen moeten we. Niet door de grens nog strakker te tekenen in Nederland. Niet door de valstrik nog harde aan te trekken. Niet door nog meer mensen buiten het spel te zetten. Het is zo als Josse de Voogd en René Cuperus hun Atlas van Afgehaakt Nederland besluiten:
‘In potentie is een dergelijke ‘politiek van afgehaaktheid’ een ontregelende en maatschappij verdelende kracht. Zie de extreme vriend/vijand-polarisatie in de Verenigde Staten en in mindere mate in het Verenigd Koninkrijk. Maar net zo riskant als het populisme zelf, kan het negeren, veronachtzamen of bagatelliseren van het populisme zijn. Afaken, zo hebben we in deze Atlas duidelijk proberen te maken is een reëel vraagstuk, steunt op ontwrichtende maatschappelijke ontwikkelingen en reële verschuivingen, die nadeliger uitpakken voor de onderste helf van de samenleving dan voor de bovenste helft, nadeliger voor de periferie dan voor het centrum.’
Ik hou mijn hart vast voor de komende periode, de verkiezing van een Tweede Kamer, de polarisatie in het debat, het uiteendrijven van groepen mensen, en vooral het vastzitten van welke besluit dan ook om Nederland noodzakelijk te verduurzamen. Misschien, misschien moeten we elkaar eens gaan opzoeken. Samen met een bord eten aan tafel verhalen vertellen. Zien of de soep inderdaad zo heet is.
Ron van Es, hoofdredacteur Optimist Magazine Online (OMO) & initiator Betekenis Boekenclub
Koop het boek hier. Karel Smouter — Blauw wit rood, De boerenopstand als spiegel voor Nederland. Uitgeverij De Bezige Bij.
